Les A05: Versieringen, sequensen, canons en fuga's

Syncopen

Speellijst Spotify en You Tube

Deze les staat in het teken van versieringen in de muziek met speciale muziekvormen, zoals de Canon en de Fuga (we gaan veel voorbeelden horen), maar voordat we dat gaan doen, eerst nog even iets over syncopen in maten. Zoals we weten is de meeste muziek onderverdeeld in maten. Een maat is terugkerende ritme van een aantal tellen (beats). Zo kennen we driekwartsmaten (van de wals en het menuet) of een vierkwartsmaat. 

Nu kun je binnen de maat een accent verleggen van de eerste naar bijvoorbeeld de tweede of derde tel. Die verschuiving noemen we een syncoop (of syncope). Dat effect hoor je vooral in de moderne muziek, waar de drums de strakke beat houdt, terwijl de melodielijn daar omheen speelt. Je krijgt daardoor een  “swingend”effect.

Als voorbeeld een invention (No.6 in E-grote terts, door Alena Cherny) van J.S. Bach, waar de melodielijn uit de maat loopt. Je hoort de twee stemmen voortdurend achter elkaar klinken.

Als tweede voorbeeld: "satisfaction" (klik hier op het geluidsfragment) van de Stones, waarbij de gezongen tekst uit de pas loopt met het ritme, waardoor het gaat swingen. En dan te bedenken, dat de Stones na 50 jaar nog steeds vrij rondlopen!!

De klassieke muziek zit er vol mee, maar het eist wat vaardigheid om te herkennen. Met name als je de syncope uit de muziek weghaalt valt het op.

Versieringen

Om muziek op te leuken worden versieringen gebruikt die aan melodieën worden toegevoegd. Je vindt de versieringen vooral in de Barok (Bach-tijd), maar ze komen ook elders voor.

Zo hebben we de triller: (een herhaling van twee op elkaar volgende nootjes)

Voor zangers buitengewoon moeilijk. 

Joyce DiDonato leert een student te trillen. Ze doet er simpel over, maar dat is het natuurlijk niet.

Vervolgens twee uitvoeringen van "Lascia ch’io pianga" (Handel). Door een counter tenor en een sopraan. De versieringen zijn hier heel subtiel, waarbij de sopraan een langzame uitvoering laat horen en uiterst zacht en flexibel zingt. De countertenor is natuurlijk ook prachtig, maar klinkt duidelijk wat "harder". Het is leuk om deze uitvoeringen met elkaar te vergelijken en te horen waar de versieringen in dit prachtige stuk zitten.

Door Philippe Jaroussky resp. Cecilia Bartoli

Voor een piano is het weer eenvoudiger: Een voorbeeld Bach’s Invention 7 (E-kleine terts door Inge Rosar). Er zijn talloze voorbeelden, maar luister vooral ook naar de korte versieringen. Barok muziek zit er vol mee 

Maar ook in de romantiek. Chopin Waltz, Op. 42 (door Murray Perahia) begint met een enorm lange triller aan het begin.

Sequenzen

Vaak hoor je zich herhalende melodielijntjes, die zich op verschillende toonhoogtes voordoen. Er zijn talloze voorbeelden en theoretici hebben zich het hoofd gebroken over wat wel en wat geen sequens is. Een mooi voorbeeld is uit het Kerstliedje “Gloria in Excelsis Deo”. Bij het refrein Glo-hohohoho-hohohoho-hohoho-ria hoor je een dalende melodielijn. 

In Wikipedia vind je een aantal voorbeelden, waar een hele opdeling hoort van allerlei soorten die er bestaan. Klik vooraal op de diverse geluidsvoorbeelden (rechts) die je onder diverse notenbalksystemen ziet staan en probeer die herhalende muzieklijnen te herkennen.

Canon

Een canon is een korte melodielijn die enkele maten verderop door een andere stem exact wordt overgenomen. Er ontstaat zo een meerstemmig stuk, dat toch nog "mooi" klinkt.

Iedereen kent het ”Vader Jacob”. Het YT fragment laat goed horen wat een canon is (met notenschrift en verschillende instrumenten)

Beroemd is Pachelbell’s Canon in D-groot, je hebt eigenlijk geen eens in de gaten dat het een canon is. Geniet ervan.

Je kunt zelfs een muziekstuk achterstevoren spelen: Crabcanon van Bach is super berucht. Er is een mooie animatie van gemaakt. Ga het zien.

Fuga

Een fuga lijkt op een canon, maar dan is die melodie niet alleen verschoven in de tijd, maar ze is ook in toonhoogte gewijzigd. Bach is kampioen fuga’s schrijven, maar er waren talloze componisten die het kunstje konden laten zien.

Uit de fragmenten kun je horen hoe complex en soms geniaal de muziek in elkaar is gezet.

Het is eigenlijk heel moeilijk om te horen, maar aan de muziekpartituur kun je het vaak zien: De eerste Invention van Bach (door Alena Cherny), bestaat uit twee stemmen, die iedere keer op een andere toonhoogte van elkaar voorbij komen. Het is alsof de melodie zich herhaalt, maar dan wel op een andere toon hoogte.  We gaan ook luisteren naar een extract van de beroemde toccata en fuga voor orgel van JS Bach (. Let in de animatie op bepaalde patronen, die voortdurend voorbijkomen in verschillende kleuren. Het stuk begint met een toccata; het is een soort fantasie waarbij de organist zijn vingers wat losspeelt met allerlei figuren (ook sequenzen!). Na 2'50" begint de Fuga, waarbij over de verschillende (orgel)stemmen) de kleuren ziet veranderen en de patronen voortdurend terugkomen. Je ziet wat je hoort in dit animatie notenschrift.

In de tweede animatie zie je een stuk van Hans Liberg tijdens een Duitse show. Afgezien van dat het erg leuk is, is het eigenlijk ook heel leerzaam, want hij doet hier ook nog eens Vader Jacob er tussendoor.

Thema’s en melodieën

Een melodie is een verzamelingen van enkele tonen die een eenheid vormen en waarmee je aan de gang kunt als componist. Soms is een compleet muziekstuk gebaseerd op een melodie, waarmee voortdurend wordt gevarieerd we spreken dan van een thema met variaties.

Mozart: Ah je vous dirais maman (door Aldo Ciccolini). Dat kennen wij als "Altijd is Kortjakje ziek". Je hoort hier de beginmelodie (thema), die voortduren op een andere manier wordt herhaald.

Opnieuw die Paganini variaties van Cappricio No.24.,omdat ze zo beroemd zijn en door alles en iedereen zijn gebruikt. 

Het origineel voor Solo Viool door Alexander Markov; Met orkest door David Garett en een pop-versie door Özturk, en tenslotte een bewerking van Rachmaninov (Pagganini variaties voor piano er orkest het hele album) door Trifonov en het Philedlpia orchestra.

Samenvatting

Deze les behandelde diverse ingrediënten van de muziek: versieringen, sequensen, canons, fuga's, thema's en melodieën.