D02 Amerikaans klassieke muziek in de 20ste eeuw

De muziekstijlen in het 20ste eeuwse Amerika zijn er vele. Het klinkt soms klassiek maar ook ook uiterst modern. Ik wissel de stijlen zoveel mogelijk af.

Veel Amerikanen bezochten Europa om later hun leven in de USA voort te zetten.

We beginnen met Charles Ives (1874-1954).  Ook hij komt uit Connecticut en het is dus niet verwonderlijk dat Horatio Parker zijn docent was. Omdat zijn muziek modernistisch is, duurde het wel even voordat men het kon waarderen, zeg maar. Hij haalde ook allerlei truuken uit met ritmes, meerstemmigheid. Zijn vader was bandleider (Army corps) en onderwees zijn zoon in de eerste muziekbeginselen. Ook liet hij zijn zoon experimenteren met bitonale muziek (werken met twee toonsoorten tegelijk).

Op zijn 14de was hij organist, maar speelde ook baseball (honkbal dus). Hij vond het allemaal even leuk. Hij componeerde toen hij 17 was, variaties op het thema van "volkslied" America (ook God save the Queen). Het klinkt wel grappig.

Links als honkballer

Ives hield enorm van sport en was op Yale actief als American Footballer (wat ruiger dan de Europese variant).

Charles was beetje een alleskunner/doener. Behalve sport, was hij ook goed in rekenen en begint een verzekeringsbedrijf Yves&co. Echter met dat sporten krijgt hij hartklachten, In 1907 zijn eerste hartaanval en zo nog een in 1918. Tot overmaat krijgt hij ook nog suiker en zijn composities vallen nagenoeg stil. In 1930 gaat hij al met pensioen (56) om in 1954 te overlijden (80!).

Hij bleef wel altijd met muziek bezig, maar kreeg geen noot meer op papier, al bewerkte/verfijnde  hij wel zijn werk.

Omdat het zo berucht is, horen we stukken uit zijn tweede piano sonate "concord", waarin je het experimentele van zijn muziek kan herkennen. Het is gebaseerd op het transcendentalisme (de goedheid van het individu), een beweging die opkwam in New England.

Charles was dol op citaten en experimenten. Zo gebruikte hij GEEN maatstrepen. Dan gaan we zien in het eerste deel.

We gaan deze pagina beluisteren via het 1ste deel Emerson.

In het tweede deel gebruikt hij een stuk hout om een cluster akkoord (veel toetsen tegelijk) te maken.

We gaan dit zien in een YT fragment (17 minuten)

Deel drie gaan we in zijn geheel horen via Spotify. Het is een relatief rustig stuk, waar je bekend stukjes in hoort

In het vierde deel (YT, op 8 minuten) komt er ineens een dwarsfluit bij

Ives krijgt veel aandacht, omdat hij als een van de eerste componisten het experiment aanging met van alles en nog wat, ook was zijn leven wat somber.

Om wat op adem te komen van deze modernistische componist gaan we naar Serge Rachmaninov. Een Russische componist, die naar USA ging. Omdat Amerika een opkomende natie was met Europese roots, staken velen de oceaan over (met schepen dus) om hun geluk te beproeven. Serge kon geweldig pianospelen en dirigeerde orkesten, dus tijd van componeren had hij nauwelijks. Overigens leidt hij ook een depressief leven en een zwervend bestaan tussen Europa en USA, waar hij in Beverly overleed

We gaan luisteren naar de Paganini variations, die hij weliswaar in Zurich schreef, maar wel in Boston in premiere ging. Je krijgt er geen genoeg om al die deeltjes te horen voor piano en orkest. Te beginnen met het thema enzovoorts. We gaan hem zeker nog verder behandelen, al was het maar om zijn post-romantische pianoconcerten. De Amerikanen (en ik) zijn dol op die virtuoze stukken.

Edgar Varese (Parijs1883- New York1965)was een fransman die van zijn vader wiskunde en werktuigbouw moest studeren. Hij was zeer experimenteel van aard en zwoer op een gegeven moment de strijkers af, omdat hij dat maar ouderwetse instrumenten vond. Hij pionierde met nieuwe combinaties en componeerde een stuk voor slagwerk en sirene: Ionisation. Omdat hij "technisch" was experimenteerde hij als eerste met elektronische geluiden.

Zo componeerde hij in samenwerking met Philips een stuk"Poeme electronique"voor de wereldtentoonstelling in Brussel in 1958 met Corbusier en Xenakis. Het gebeurde allemaal in een prachtig ontworpen paviljoen met honderden luidsprekers, tapes, etc. om de grootsheid van Philips te illustreren.

George Gershwin (Brooklyn1898- Hollywood 1937): Eindelijk is een componist die uit een NIET-muzikaal milieu kwam. Geëmigreerde Russische Joden uit Sint Petersburg. Zijn vader kocht een piano toen hij twaalf was en voor de rest  moest hij het doen met de straatdeuntjes. Maar talent had hij en dat werd onderkend. Toen hij 15 was was hij "plugger": dat is ingezonden liedjes beoordelen van componisten en zanger (tja: bandjes had je toen nog niet!!). Hij was dus reuze handig en improviseerde erop los en kwam alles tegen. En natuurlijk gaat hij ook zijn eerste liedjes (17jr) schrijven. Intussen krijgt hij ook serieus muziekles in compositie.

Omdat Gershwin leefde in de smeltkroes van veel muziekstijlen, is hij de verbindende factor geweest tussen die stijlen. Zijn muziek houdt het midden tussen amusementsmuziek, jazz en klassiek. Door die jazz stijl bracht hij de zwarte bevolking als performer naar de voorgrond. Dat wil zeggen, die mochten niet optreden en dus kwamen er "black face" (Al Jolson) artiesten. "Zwarte Pieten" zeg maar. Je hoort/ziet Swanee.

Met zijn broer Ira maakt hij talloze liedjes en componeert hij musicals en serieuze orkeststukken.

De bekendste "opera" is natuurlijk "Porgy & Bess". Het verhaalt de liefde tussen twee afro-amerikanen en heeft alles te maken met discriminatie. De opera wordt razend populair en dat midden in de tijd van de grote crisis, waarbij niemand kaartjes kon betalen. We gaan Summertime horen door de Metropolitan Opera (Schulz). Het lied kom je overal tegen bij orkestjes etc. etc.

Het tweede dat ik laat horen is de Rhapsody in Blue. Een rhapsody is een gemengd muziekstuk met in principe veel volksliedjes. Het is als een razende in elkaar gezet voor het orkest van Paul Whiteman, die een salonorkest had met jazzy muziek. Eerste uitvoering in 1924. We horen een optreden met Leonard Bernstein als pianist en dirigent met Colombia Symphony.

Behalve componist was George ook beeldend kunstenaar. Een zelfportret

Gershwin was nooit getrouwd ondanks zijn vele vrienden was hij eenzaam. Hij stierf jong aan een hersentumor tijdens de verwijderingsoperatie.... 39 jaar

Aaron Copland (Brooklyn 1900 - Peekskill 1990). Met Gershwin een van de belangrijkste moderne componisten. Hij heeft een enorme boost gegeven aan de moderne klassieke muziek in de wereld.

Hij was van Joodse afkomst en zijn moeder zorgde voor zijn pianolessen. Hij wilde componisten worden, maar van zijn vader moest hij een vak leren.... Hij mocht naar Europa bij : Nadia Boulanger (!) studeren. Hij studeerde frans en ging om met Hemingway, Sartre, Proust Picasso. Kortom met de "groten der aarde" van toen. Hij was daarmee academisch van aard en was ook een bekend muziekpedagoog met modernistische opvattingen. 

Een vroeg pianowerkje: The Three moods (1921) met impressionistische stijlen inclusief Jazz. Geïnspireerd door Ravel, Debussy etc. 

We luisteren naar balletmuziek "Billy the Kid suite" een paar deeltjes: impressionistisch met cowboy taferelen, zoals de prairie, schotenwisselingen etc.

Om voor een breder publiek te kunnen optreden, schreef hij nogal wat filmmuziek. Hij volgde daarbij zijn eigen ideeën.

Ook weer een paar fragmenten uit : The Red Pony. (1949: John Steinbeck: jongetje krijgt pony, pony dood etc.). Redelijk toegankelijk en herkenbaar.

Copland gaat steeds atonaler (modernistischer schrijven) en wordt in navolging van Nadia Boulanger een bekend pedagoog in compositie.

Eerste deel uit zijn pianokwartet (1950): een mooi Adagio. Soms uiterst dissonant. Voor de hedendaagse "modernen" was dat alweer te ouderwets.....

Zijn laatste jaren was hij vooral actief als dirigent. Hij stierf rijk en liet een fonds na.

Leonard Bernstein (Lawrence1918-New York1990): Youngs People concert

Is wellicht de populairste componist van de 20ste eeuw door zijn composities, maar vooral ook door zijn dirigent zijn en lessen. 

Ook Bernstein ging naar Boulanger en componeerde niet alleen de West Side Story, maar ook zeer ontoegankelijke muziek. Hij promootte Ives en vele andere componisten. 

Was chef bij MET (zoals Jaap v Zweden) en dirigeerde de 9de v Ludwig tijdens de val van de Berlijnse muur in 1989

Ik laat een stukje Youngs People concert zien: hij legt de fuga nog eens uit!! (op 1'28")

Bernstein is eigenlijk een moderne versie van Gershwin. Vooral omdat hij zoveel opera's en musicals schreef. Hij was flamboyant en ging om met de groten der aarde. Hij trouwde om zijn homoseksualiteit te verbergen, want in de jaren 50 was dat immers een doodzonde.

We luisteren naar een korte cyclus: I hate music

My Name is Barbara

Leonard Bernstein

My mother says that babies come in bottles;

but last week she said they grew on special baby-bushes.

I don’t believe in the storks, either!

They’re all in the zoo, busy with their own babies!

And what’s a baby-bush, anyway!?

My name is Barbara.

Jupiter has Seven Moons

Leonard Bernstein

Jupiter has seven moons or is it nine?

Saturn has a million, billion, trillion sixty-nine;

And ev’ry one is a little sun, with six little moons of its own!

But we have only one!

Just think of all the fun we’d have if there were nine!

Then we could be just nine times more romantic!

Dogs would bay ’til they were frantic!

we’d have nine tides in the Atlantic!

The man in the moon would be gigantic!

But we have only one! Only one!

I Hate Music!

Leonard Bernstein

I hate music!

But I like to sing: la dee da da dee; la dee da dee.

But that’s not music, not what I call music.

No, sir. Music is a lot of men in a lot of tails, making lots of noise like a lot of females;

Music is a lot of folks in a big dark hall, where they really don’t want to be at all;

with a lot of chairs and a lot of airs, and a lot of furs and diamonds!

Music is silly! I hate music!

But I like to sing: la dee da da dee: la dee da dee: la dee da dee.

A Big Indian and a Little Indian

Leonard Bernstein

A big Indian and a little Indian were walking down the street.

The little Indian was the son of the big Indian;

but the big Indian was not the father of the little Indian:

You see the riddle is, if the little Indian was the son of the big Indian,

but the big Indian was not the father of the little Indian, who was he?

I’ll give you two measures: His mother!\

I'm a Person Too

Leonard Bernstein

I just found out today that I’m a person too, like you:

I like balloons; lots of people like balloons:

But ev’ryone says, “Isn’t she cute? She likes balloons!”

I’m a person too, like you!

I like things that ev’ryone likes:

I like soft things and movies and horses and warm things and red things:don’t you?

I have lots of thoughts; like what’s behind the sky;

and what’s behind what’s behind the sky:

But ev’ryone says, “Isn’t she sweet? She wants to know ev’rything!”

Don’t you?

Of course I’m very young to be saying all these things in front of so many people like you; but I’m a person too!

Though I’m only ten years old; I’m a person too, like you!

En natuurlijk gaan we luisteren naar I like to be in America uit de West Side Story (is pas weer opnieuw uitgebracht!). De noten spatten ervan af.

ANITA

Puerto Rico

My heart's devotion

Let it sink back in the ocean

Always the hurricanes blowing

Always the population growing

And the money owing

And the sunlight streaming

And the natives steaming

I like the island Manhattan

Smoke on your pipe

And put that in!

GIRLS

I like to be in America

Okay by me in America

Everything free in America

BERNARDO

For a small fee in America

ANITA

Buying on credit is so nice

BERNARDO

One look at us and they charge twice

ROSALIA

I have my own washing machine

INDIO

What will you have though to keep clean?

ANITA

Skyscr*pers bloom in America

ROSALIA

Cadillacs zoom in America

TERESITA

Industry boom in America

BOYS

Twelve in a room in America

ANITA

Lots of new housing with more space

BERNARDO

Lots of doors slaming in our face

ANITA

I'll get a terrace apartment

BERNARDO

Better get rid of your accent

ANITA

Life can be bright in America

BOYS

If you can fight in America

GIRLS

Life is all right in America

BOYS

If you're all white in America

GIRLS

Here you are free and you have pride

BOYS

Long as you stay on your own side

GIRLS

Free to be anything you choose

BOYS

Free to wait tables and shine shoes

BERNARDO

Everywhere grime in America

Organized crime in America

Terrible time in America

ANITA

You forget I'm in America

BERNARDO

I think I'll go back to San Juan

ANITA

I know a boat you can get on

BERNARDO

Everyone there will give big cheer!

ANITA

Everyone there will have moved here

Bernstein promoot op allerlei manieren the popmuziek en onderkende de kracht van bijvoorbeeld The Beatles,The Beach Boys en The Byrds.

Ook kwam hij op voor de zwarte bevolking en zorgde ervoor dat Society's Child van Janis Ian op de radio werd uitgezonden. Het gaat over een verhouding tussen een blank meisje met een zwarte jongen. Een doodzonde destijds.

COME TO MY DOOR, BABY

FACE IS CLEAN AND SHINING BLACK AS NIGHT

MY MOTHER WENT TO ANSWER YOUR NOTE

AND YOU LOOKED SO FINE

NOW I COULD UNDERSTAND THE TEARS & THE SHAME

SHE CALLED YOU BOY INSTEAD OF YOUR NAME

WHEN SHE WOULDN'T LET YOU INSIDE

WHEN SHE TURNED AND SAID

"BUT HONEY, HE'S NOT OUR KIND"

SHE SAID I CAN'T SEE YOU ANY MORE, BABY

CAN'T SEE YOU ANY MORE

WALK ME DOWN TO SCHOOL NOW BABY

EVERYBODY'S ACTING DEAF AND BLIND

UNTIL THEY TURN AND SAY

"WHY DON'T YOU STICK TO YOUR OWN KIND"

MY TEACHERS ALL LAUGH, THEY SMIRKED & THEY STARED

CUTTING DEEP DOWN IN OUR AFFAIRS

PREACHERS OF EQUALITY

THINK THEY BELIEVE IT

THEN WHY WON'T THEY JUST LET US BE?

THEY SAY I CAN'T SEE YOU ANY MORE, BABY

CAN'T SEE YOU ANY MORE

ONE OF THESE DAYS I'M GONNA STOP MY LISTENING

GONNA RAISE MY HEAD UP HIGH

ONE OF THESE DAYS I'M GONNA RAISE UP

MY GLISTENING WINGS AND FLY

BUT THAT DAY WILL HAVE TO WAIT FOR A WHILE

CAUSE BABY, I'M ONLY SOCIETY'S CHILD

WHEN WE'RE OLDER, THINGS MAY CHANGE

BUT FOR NOW THIS IS THE WAY THEY MUST REMAIN

I CAN'T SEE YOU ANY MORE, BABY

I CAN'T SEE YOU ANY MORE

NO, I DON'T WANT TO SEE YOU ANY MORE

BABY

Leonard sterft in 1990 op 72 jarige leeftijd in New York