D04 Wolfgang Amadeus Mozart
Na het wilde van al die Amerikaans muziek, is het leuk terug te keren naar het boegbeeld van de Klassieke Muziek: Wolfgang Amadeus Mozart.
Er bestaan veel indianenverhalen over Wolfgang, die vooral zijn ontstaan door de film Amadeus, als zou hij naar het leven zijn gestaan en in volstrekte eenzaamheid zijn gestorven. Daar is allemaal niets van aan, al was hij bij zijn (veel te vroege dood) wel wat minder populair dan in zijn vroegste jaren.
Mozart wordt in 27 januari 1756 in Salzburg geboren en is niet oud geworden (5 dec 1791 Wenen), maar dat was nier ongebruikelijk in die tijd waar pokken, pest en wat niet al heersten in de grote steden.
Mozart komt uit een klassiek muzikaal gezien. Zijn vader was Leopold Mozart was componist en violist. Hij was in dienst bij de Aartsbisschop van Salzburg. Zijn moeder Anna Maria Pertl kwam uit een gegoede familie (ging later wat minder) en muzikaliteit moet ook hier geheerst hebben. Maar als vrouw had je niet zo veel in te brengen. Er worden zeven kinderen geboren waarvan Wolfgang en zusje Maria Anna Walburga Ignatia (Nannerl) overblijven.
Papa en Mama van Mozart:
Er is zeker muziek van Leopold nagelaten. Hij was vooral didacticus (violinschule) maar zijn muziek haalt het niet bij zijn jongste telg. We horen deel 2 uit zijn trompetconcert in D-groot. Heel klassiek, maar wel een vrolijk stuk.
Dochter Anna wordt in 1751 geboren en krijgt als ze zeven jaar is haar eerste lessen en ze speelt verdomd goed viool en klavecimbel. Ook Wolfgang blijkt talent te hebben. Zeker met zo'n zusje en een strenge pa komt dat talent veel eerder naar boven. Toen hij drie (!) was speelde hij al dingetjes op het clavecimbel. Toen hij vier/vijf was speelde hij al de stukje die Anna opkreeg, en zij was al goed.
Toen Wolfgang vijf was zou hij zijn eerste stukje hebben gecomponeerd door het aan zijn vader te "dicteren". Muziekwetenschappers zien er wel wat in, maar ja als je graag wilt dat je kind goed is....
Okay: KV1: Menuett voor piano gecomponeerd op vijf jarige leeftijd of daaromtrent.
Uitbuiting.
Vanaf nu begint de tragiek voor de jonge Mozarts. Want er valt geld te verdienen met dit talent. Vader en Moeder besluiten hun leven te gaan wijden aan het exploiteren van hun kinderen. En ja het worden wereldsterren. Zo aandoenlijk om broertje en zusje samen aan het werk te zien. In 1761 en 1762 trekt het gezien door Duitsland en wordt er gemusiceerd.
In 1763 (WA=8/9jr) besluit het gezin tot een Grand Tour door Europa. Het gezin trekt door Duitse vorstendommen, België, Frankrijk, Engeland (ze toeven hier een jaar, en er worden symfonieën gecomponeerd...., Engelse Bach) en zelfs Nederland (1765) wordt aangedaan.
De kinderen worden doodziek (buiktyfus) en moeten noodgedwongen in Nederland uitzieken. In maart 1766 is hij bij de inhuldiging van Willem V en componeert een variatie op het Wilhelmus, terwijl zijn vader zijn Vioolleergang bij Joh. Enschede kan publiceren.
Wat stond er op het programma in Den Haag. Uit de krant:
de advertentie in de ‘s-Gravenhaagsche Courant: ‘Met permissie zal de Heer Mozart, Muziek Meester van den Prins Bisschop van Saltzburg, de eer hebben op Maendag den 30 September 1765, in de Zael van den Ouden Doelen in ‘s Hage een Groot Concert te geeven, in het welk zyn Zoon, oud maer 8 Jaeren en 8 Maenden, beneevens zyn Dogter, oud 14 Jaeren, Concerten op het Clavecimbael zullen executeeren. Alle de ouvertures zullen zyn van de Compositie van dien jonge Componist, die nooyt zijn weerga gevonden hebbende, de goedkeuring van de Hoven van Weenen, Versailles en Londen heeft weggedragen. De Liefhebbers kunnen na hun plaisir hem Muziek voorleggen, hy zal het zelve alles voor de vuyst speelen. Ieder billet voor een Persoon is 3 Guldens, en voor een Heer en een Dame f. 5.5.0. De Entree-Billetten worden uytgegeven by den Heer Mozart, Logeerende op den Hoek van de Burgwal, alwaar de Stad Parys uithangt, als mede in den Ouden Doelen’.
Kortom: je kon op verzoek iets laten voorspelen, door Wolfgang. Mozart componeerde ook hier zijn eerste symfonieën. Voor 3 gulden kon je nr een concerto (200Euro nu)
We luisteren naar deel 2 van KV22: De Haager Symf. Wolfgang was 10 jaar oud. En het is begrijpelijk dat men versteld stond van zijn kunnen.
Vanaf 1769 vertrekt de familie richting richting Italië (drie reizen).
Papa Leopold laat Wolfgang kennismaken met de Italiaanse muziek en natuurlijk helpt dat voor de muzikale ontwikkeling van de toch al zo begaafde Wolfgang. Hij doorkruist zo'n beetje al de vorstendommen en bezoekt natuurlijk ook de Paus. Papa wil natuurlijk een baantje voor hem of zijn zoon, maar dat zit er toch niet in....
Mozart blijkt ook een uitzonderlijk geheugen en gehoor te hebben te hebben. Tijdens zijn bezoek in Rome hoort hij in de sixtijnsekapel het Miserere van Allegri, waarvan de muziek beschermd was. Wolfgang schrijft het een paar dagen later volledig uit. Tot verbazing natuurlijk weer van zijn omgeving. Inmiddels wordt hij ook benoemd als ridder van het gouden spoor (pauselijke orde). Het levert natuurlijk erkenning op.
Wolfgang draagt hier het gouden spoor (Copy van het verdwenen origineel)
Wat opvalt is ook, dat Wolfgang heel veel componeert. Het was Ritter Köchel, die Mozarts werk op een rijtje zette en in 1862 de catalogus publiceerde in chronologische volgorde van KV1 tm KV626 (requiem). Er is later nog wel aan gesleuteld, maar in grote lijnen klopt het.
Mozart was in staat om in korte tijd het totaal concept wat hij in zijn hoof had snel op te schrijven. Voor zijn korte leven had hij dus een enorme output, waarbij hij ook nog reisde en veel moest optreden, lesgeven etc.
Als je wilde optreden in een vreemd land als Italië, moest je jezelf voorzien van aanbevelingsbrieven en flink wat geld voor de reizen, want er was flink roverij onderweg. Ook maakt Wolfgang kennis met de bekende componisten van die tijd. Vader Leopold was wat dat betreft een voorbeeldige impresario.
In Italie schrijft hij ook zijn eerste opera (14jr!): Mitridate. Omdat een opera een kostbare aangelegenheid was, moest daar een opdracht voor krijgen. En ga er maar van uit Leopold daarop aasde. Je moest natuurlijk op de hoogte zijn van de modernste opvattingen op operagebied en vooral de solisten paaien. Zij waren het belangrijkst. Zij moesten schitteren en eisten de mooiste rollen voor zichzelf op. Ze namen zelfs hun eigen stukken mee (kofferaria's) die dan ipv de operamuziek ten gehore werden gebracht. Na een proeve van het schrijven van een aria, werd de eerste opdracht verstrekt door Graaf Mirian (Milanese adel). Voor 100 Goudflorijnen en een huis, kon hij aan de slag. Hij kon pas aan de aria's beginnen als hij wist wie ze ze moest zingen, want de zangers waren de baas. Het gebeurde ook dat andere componisten andere aria's aanboden (concurrentie) voor het zelfde libretto! Voor de tenor D'Ettore moest een aria 5x worden herschreven voordat het naar de zin was.... het moest in de lijn van Gasparini, die ook een partituur had klaarliggen voor het libretto. Er is veel briefschrijverij over deze opera en hoe het ontstond kwam, en daarom natuurlijk leuk.
26 december 1770 is de premiere. Het verhaal is ondergeschikt aan de muziek en het schitteren van de solisten., maar het speelt in Pontus (zuidoost kust Zwarte Zee). Het is een ingewikkeld verhaal met intriges met affaires van Mitridate, zijn zonen en trouw/ontrouw aan de romeinse overheersers (65voor Chr.).
Opera's in die tijden bestonden uit: Ouvertures, door orkest begeleide recitatieven, en aria's
We horen de Ouverture, een recitatief, en een aria van de hoofdpersoon Mitridate. In die tijd is het verhaal ondergeschikt aan de zangkunst van de solisten.
De opera wordt zo'n 20 keer uitgevoerd en was succesvol, maar daarna niet meer.
De Mozarts keren weer terug naar Salzburg. Een super succes was het nou ook weer niet, maar er is wel veel ervaring opgedaan.
De Habsburgers waren niet zo gecharmeerd van Leopold en diens ge-aas op baantjes (bedelaars vond Maria Theresia het...). De erkenning bleef uit en Wolfgang was geen wonderkind meer en te jong voor een positie als kapelmeester. Er komt nog een reis naar Italie en Mozart schrijft tussendoor nog een symfonie. Het gaat hem allemaal erg gemakkelijk af. En zijn vader maar rennen voor contracten, terwijl hij, Leopold, geen contract meer in Salzburg krijgt aan het hof. Ook in Italië komt er GEEN baantje aan het hof. Leopold baalt.
De familie gaat haar geluk proberen in Parijs. Mozart is veel gevraagd en treedt vaak gratis op. Hij kijkt intussen naar de meisjes. Wordt hier en daar verliefd en schrijft briefjes aan zijn vriendinnen die sommigen rooie oortjes bezorgen. Zijn moeder wordt ziek en overlijdt in Parijs.
Wolfgang, Anna, Papa (en mama aan de muur)
Mozart weer nr Salzburg. Hij valt op een van de dochters vd familie Weber (Familie van Carl Maria von Weber!): Aloyse. Het wordt niets.
Eenmaal in Wenen valt hij op dochter twee: Constanze (ze zingt). Dat wordt wel wat. Vader Leopold boos, want die moet zijn kind loslaten. Mozart componeert de Haffner Symphonie, een succes. Deel I, gaan we horen: Allegro con Spirito. KV385.
Mozart en Constanze trouwen (1782, 26jr)) en Wolfgang beleeft een van zijn gelukkigste periodes van zijn leven. Hij is gevierd in Wenen en hij wordt bewonderd door bijvoorbeeld Joseph Haydn aan wie Mozart wat van zijn strijkkwartetten opdraagt. In tussen schrijft hij opera's, pianoconcerten en wat niet al. Mozart is een fontein van melodieën, die altijd kloppen, geniaal zijn en nog steeds tot de verbeelding spreken. Bedenk ook dat Constanze de nalatenschap van Wolfgang heeft veiliggesteld
We luisteren naar een stukje strijkkwartet #19 KV465 met de bijnaam Dissonance (opgedragen aan Haydn, de "uitvinder" vh strijkkwartet). Luister goed naar het begin. Het is revolutionair om zo "vals" te beginnen. Ensemble: Jerusalem kwartet
Een ander voorval is de compositiewedstrijd tussen Salieri en Mozart in 1786. Salieri was destijds ook zeer populair en gevierd en het verbaast niet dat hij won, ook al zouden we dat nu niet meer terecht vinden. Het is leuk om iets van beide stukken te horen:
Salieri: Eerst de Muziek en dan de woorden (een opera). Het Begin
Mozart: "De theaterdirecteur": Ouverture
We luisteren naar C-klein (Nr 24) Pianoconcert KV491., waarvoor Beethoven de cadensen schreef. De muziek lijkt zo eenvoudig, waaraan je de meester herkent (Beschränkung, Meister)
Hij schrijft ook de Nozze di Figaro, die hij met Contanze (sopraan) uitvoer. Hij reist ervoor naar Praag (zover is dat niet van Wenen). Het script (van Ponte) was destijds verboden, want het ging in tegen de adellijke dictatuur, maar Ponte haalde de scherpe kantjes ervan af. De taal was Italiaans het met Don Giovanni en Cosi fan Tuti behoort tot zijn belangrijkste It opera's. Mozart was dus succesvol, want opera's schreef je niet zomaar en waren duur in productie en "die adel" moest het wel financieren..... Je gaat de opera ouverture horen: je hoort al veel melodieën terug. We doen ook een stukje tekst.
Pianosonates: Daar heeft hij er zo'n 20 van geschreven. Allemaal kleine wondertjes eigenlijk. We gaan eerst eens zien wat een Piano Sonate is. Sonate komt van Sonos klank, dus letterlijk een piano geluid. Het is een los staand stuk muziek.Scarlatti, Beethoven, Haydn, Mozart zijn de sonate schrijvers (ook met viool en kleine bezetting)
Het is een muziekstuk dat bestaat uit drie tot vier delen.
Deel 1 heeft de "sonate"vorm: Thema A, herhaalt zich, Doorwerking in Thema B, daarna weer thema A. Soms met uitbreidingen met een extra thema A'.
Deel 2 is meestal rustig: dat kan zijn een liedvorm, sonate vorm of thema met variaties
Deel 3 (optioneel): heeft vaak een scherzo met een menuet (3/4) gevolgd door een trio, gevolg door het menuet (bijna een sonate in een sonate)
Deel 4: Finale. Een vaak sneller op zich zelf staand stuk, of een rondo: thema A met voortdurend tussenstukjes A, B, C met aan het eind een Coda (eindstukje). Dus: A-B-A-C-A-B-A (coda)
We komen nog wel terug op deze vorm, want het wordt door veel componisten als frame gehanteerd.
Je hoort de Sonate Facile KV545, nr16 met het eerste deel en laatste deel (rondo). Ik speel het voor.
De laatste opera die Mozart schreef was de Toverfluit (Zauberflote). Een soms op vrijmetselaars riten gebaseerd Singspiel over Prins Tamino en de dochter vd koningin vd nacht Pamina. Pamina wordt gevangen gehouden door Sarastro (Zaratoestra) om haar te bevrijden uit de macht van haar moeder. Er is ook een entourage van Papageno de vogelvanger die verliefd op Papagena.
Ook hier allerlei intriges met uiteindelijk een goede afloop, waarbij Sarastro (het goede overwint) en het kwade (koningin van de Nacht) de aftocht moet blazen.
We horen het vrolijke Papapageno met zijn toverfluit en Papageno
Het chagrijn van de Koningin: Die Hölle Rach. Met een van de hoogste noten in het repertoire (f3 of F6). Ik laat Christine Deutekom horen. Een Nederlands natuurtalent uit een grijs verleden.
De opera is een vd meest uitgevoerde. In sept 1791 eerste uitvoering. Als Wolfgang had geleefd, had hij vele uitvoeringen kunnen meemaken..... Amsterdam, Lviv, etc.
Misschien de mooiste sympfonie: Nr 40 (KV 550). Het haalde ook de top 40 in een beat versie. We luisteren naar het eerste deel, dat ook sonatevorm heeft. Thema/doorwerking/Thema.
Mozart verdiende veel geld., maar hij leefde ook boven zijn stand. Met omgerekend zo'n 100,000EU/jr zat hij eigenlijk wel goed. Maar hij voerde een groot huishouden (huis en, spullen en personeel). En hij gokte..... Hij krijgt de baan als assistent kapelmeester in de Stephansdom met recht op opvolging (en dat is natuurlijk wel belangrijk). Die opera's leverden hem veel op....
Tenslotte lopen we naar het eind van Wolfgangs leven. Hier zijn vele mythes bekend, als zou hij zijn vergiftigd. Maar tegenwoordig denkt men aan een streptokokken besmetting. Dat gebeurde in die tijd wel meer. En zonder antibioticum was je toen nergens. Bedenk ook dat Mozart tamelijk overwerkt was en weinig weerstand had. We zullen het nooit precies weten.
Mozart afbeelding die na zijn dood is gemaakt uit het geheugen van Constanze
Een paar maanden voor zijn dood krijgt hij een geheime opdracht om een requiem te schrijven. Er hangt een sfeer van geheimzinnigheid om dit stuk. Een tussenpersoon van Franz von Walsegg vraagt om het stuk, waarschijnlijk om zijn gestorven vrouw te eren, EN om op deze wijze het stuk op zijn naam te krijgen. Hij kocht als het ware de rechten. Maar Wolfgang wordt ziek. Alleen de Introïtus was klaar en het Kyrie was een heel eind. En omdat het een opdracht betrof moest het stuk wel af. Daar zat Constanze dan weer achter, want het gezin zat krap bij kas. Suessmeier krijgt die opdracht. Misschien lagen er schetsen, misschien kwam de rest van hemzelf we zullen het opnieuw niet weten.
Tijdens zijn begrafenis (in een gemeentelijk graf) in de Stephansdom is het begin van het requiem uitgevoerd (veel sacrale werken heeft Wolfgang niet geschreven). We luisteren naar het stuk waarvan we zeker weten dat het van hem is: Het Introïtus. Het Macrimosa is natuurlijk wel verschrikkelijk bekend, maar hoeveel is er van Wolfgang bij? We gaan het horen, want het is prachtig.
Constanze verzamelt de geschriften van Mozart, laat een en ander uitgeven om aan geld te komen voor het jonge gezin dat achterblijft. Ze organiseert een pensioentje, organiseert concerten, schrijft zijn biografie en trouwt opnieuw. En leeft later in goede gezondheid en welstand met haar twee oudere zussen (Aloyse! en Sophie), allen weduwen.
Tot slot luisteren we naar een gedeelde van het pianoconcert in d-klein KV466 (#20). Een dramatisch hoogtepunt. Gespeeld door Uchida (Cleveland). Romance. Het begint als een solosonate, maar al spoedig komt het orkest erbij. Schoonheid
Gedenknaald van Mozart in Frankfurt.
Reacties
Een reactie posten