D05 E01De Lente en de Herfst

 In memoriam Hennie Vrienten. Een popidool voor velen. Hij heeft ontelbare liedjes geschreven: van het Sinterklaasjournaal tot Sesamstraat.

We horen de soundtrack van de film over Pietje Bel, de kwajongen uit Rotterdam

Ik vind het leuk om af te sluiten met het thema "lente". Het thema is bezongen door velen, want de lente geeft hoop en stemt ons vrolijk.

Ik begin met het eerste lied uit Dichterliebe (Heine) van Robert Schumann: Im wunderschone Monat May. Kort lied, maar wat een emotie zit er in dit lied. Het heeft een relatieve lange pianobegeleiding er tussendoor, die volmaakt in de stem van de zanger opgaat. Het weeft er als het ware omheen.

Opnieuw een in memoriam en wel met Jan Rot. Hij heeft het lied een Nederlandse impuls gegeven door Bach maar ook Schubert te (her)vertalen op zijn eigen manier. We gaan luisteren naar de Lindeboom. (De Linde). De originele snelle begeleiding van Schubert is helemaal verdwenen, wat overblijft is een verstild lied over de Linde. Een taalkunstenaar....

Wat absoluut niet mag ontbreken is Vivaldis Lente uit de vier jaargetijden uit 1723. We horen Janine Jansen een kakofonie van lentegeluitden. Programma muziek. En dat was destijds zeer spectaculair!! Er horen ook Sonnetten bij, waarbij het niet duidelijk is, wat er eerder was de muziek of het sonnet:

Allegro

Springtime is upon us. 

The birds celebrate her return with festive song,

and murmuring streams are

softly caressed by the breezes.

Thunderstorms, those heralds of Spring, roar,

casting their dark mantle over heaven,

Then they die away to silence,

and the birds take up their charming songs once more.

Largo

On the flower-strewn meadow, with leafy branches

rustling overhead, the goat-herd sleeps,

his faithful dog beside him.

Allegro

Led by the festive sound of rustic bagpipes,

nymphs and shepherds lightly dance

beneath spring’s beautiful canopy.

Omdat we intussen in het najaar zijn beland, ga ik nog even door met de thematische muziek, om op die manier het najaarsprogramma (en verder) aan te geven. Je kunt het zo gek niet bedenken of een componist heeft zich door de seizoenen laten inspireren. Je krijgt alvast een voorproefje van welke componisten er zoal zullen langskomen dit seizoen.

De vorige les was ik blijven steken bij de LENTE en daar wil ik nog wat stukjes van laten horen: Het merkwaardige heeft zich voorgedaan, dat ik een gedeelte van deze "lentemuziek" heb gebruikt voor een uitvaart van een lieve vriendin. Een gelukkig toeval.

Gewoon om er in te komen nog een keer:

Het eerste lied (herhaling om er in te komen) uit Dichterliebe (Heine) van Robert Schumann: Im wunderschone Monat May. Kort lied, maar wat een emotie zit er in dit lied. Het heeft een relatieve lange pianobegeleiding er tussendoor, die volmaakt in de stem van de zanger opgaat. Het weeft er als het ware omheen.

Im wunderschöne Monat Mai

Als alle Knospen sprangen,

Da ist in meinem Herzen

Die Liebe aufgegangen.

Im wunderschönen Monat Mai,

Als alle Vögel sangen,

Da hab’ ich ihr gestanden

Mein Sehnen und Verlangen.

Het Lentelied van Mendelssohn (1809-1847) komt uit de Lieder ohne Worte (een van de moeilijkere vanwege de voorslagen in de linkerhand die aan de diskant (hoog) worden uitgevoerd. We horen Daniel Bärenbaum.

Als overgang naar de Herfst laat ik jullie Summertime horen van Gershwin, maar nu met Ella Fitzgerald en Louis Armstrong.

Nog een: The Lark Ascending (1914) van Vaughan Williams (1872-1958)) is ook met Janine Jansen. Ook dit stuk is ook gebaseerd op een gedicht. Ik laat een gedeelte van dit post-romantisch stuk horen. (6'06"). Het spreekt zeer tot de verbeelding. Let vooral op de melodie die op 5 nootjes (pentatonisch, Chinese toonladder, zwarte toetsen) is gebaseerd.

He rises and begins to round, 

He drops the silver chain of sound 

Of many links without a break, 

In chirrup, whistle, slur and shake, 

All intervolv’d and spreading wide, 

Hij staat op en begint rond te draaien,

Hij laat de zilveren ketting van geluid vallen

Van vele schakels zonder pauze

In tjilpen, fluiten, schelden en schudden,

Allemaal met elkaar verweven en wijd verspreid,

Als water-kuiltjes in een getijde

Nog een Lente stuk is van Igor Strawinsky (1882-1971). Het beroemde stuk uit de Sacre (du Printemps) ga je horen. Toen het werd uitgevoerd sprak heel de Parijse scene schande van  het nieuwe dansen op een ingewikkeld ritme. Dit kon echt niet. Door veel kunstminnaars (bijv. Reinbert de Leeuw) werd dit stuk een ommekeer in de klassieke muziek genoemd. https://www.youtube.com/watch?v=YOZmlYgYzG4

De muziek verandert voortdurend van maatsoort en is zeer ritmisch (moeilijk voor de dansers destijds). Ravel was er "stuk" van.

Een componist die hoog op mijn lijstje staat is Claude Debussy (1862-1918). Hij was eigenlijk de eerste echte impressionist. Hij wilde sfeer brengen met zijn muziek. En een van zijn HERFST stukken is les Feuilles Mortes. Het komt uit zijn preludes (bookII). 

Je krijgt echt het gevoel van verstilling als je door het bos loopt met zijn bruin-rode blaadjes. Er bestaat een veel bekendere "Les Feuilles Mortes" Yves Montand. Een klassieker van Yves Montand. Je hoort een versie met Jacques Prévert. Wat is frans toch een mooie taal. Mij doet het denken aan de intieme schuifel feestjes 60/70

Een bekend Herfstfenomeen zijn de waterdruppels. In dekmuziek uit zich dat in met name vallende druppels. We horen Vattendroppen van Jean Sibelius (1865_1957). Een heel interessante 20ste eeuwse Fin. In dit melodieuze stukje horen we het bijzondere pizzicato (tokkelen van de viool) die de regendruppels voorstellen.

Chopin (1810-1849) was een ziekelijke (tb) romantische componist, die op Mallorca (meestal zonnig) het ontzettend koud moet hebben gehad. In 1838 zat hij daar toen hij zijn preludes schreef. Een (de 15de) heeft de naam regendruppel prelude gekregen. Je hoort hier ook in de vorm van een voortdurend herhalende noot (gis/as) de druppels vallen. Beetje huiveringwekkend misschien, maar mooi stuk (Luganksi). Je hoort (wel opletten) dat toontje voortdurend!!

Als je over een onderwerp (thema) muziek maakt, komt het natuurlijk goed uit als je er iets bij kunt zingen. Daarom doen we een greep uit de enorme hoeveelheid liedjes over de herfst.

We beginnen met september van Richard Strauss (1864-1949). Het maakt deel uit van de Vier Letzte Lieder, waarvan Abendrot op veel uitvaarten is te horen. De Vier liederen zijn inderdaad de laatste werken die Richard voor zijn dood schreef (hij was dan 85jr). Hij heeft de premiere ervan niet meegemaakt. We luisteren naar Charlotte Margiono. Strauss laat de stem van het orkest versmelten met de sopraan. Ik moet zeggen: ik versta het nauwelijks (je krijgt de tekst mee!) maar wel erg mooi die langzame prachtig georkestreerde muziek.

"September"

(Tekst: Hermann Hesse)

Der Garten trauert, kühl sinkt in die Blumen der Regen.  Der Sommer schauert still seinem Ende entgegen. Golden tropft Blatt um Blatt nieder vom hohen Akazienbaum. Sommer lächelt erstaunt und matt in den sterbenden Gartentraum. Lange noch bei den Rosen bleibt er stehn, sehnt sich nach Ruh. Langsam tut er die müdgeword'nen Augen zu.

De tuin treurt. koel zijgt in de bloemen de regen. De zomer miezert roerloos, zijn einde tegemoet. Als goud druppelt blad na blad uit de hoge acacia neer. De zomer glimlacht verbaasd en mat, in de stervende droomtuin. Lang nog bij de rozen blijft hij staan, smachtend naar rust. Langzaam doet hij zijn  moegekeken ogen toe.

Gecomponeerd op 20 september 1948

Als iemand meer dan 600 liederen heeft geschreven, dan zit er vast wel iets over de Herfst bij. We hebben het over Franz Schubert (hij is de 1ste componist die ik ga behandelen). Je gaat het Herbstlied (D502) met Matthias Goerne. Vergelijk even de verstaanbaarheid van die man tov het hoog liggend September van Strauss. Waar leg je de nadruk op bij het lied op de klank of op de muziek.

Bunt sind schon die Wälder,

Gelb die Stoppelfelder

Und der Herbst beginnt.

Rote Blätter fallen.

Graue Nebel wallen.

Kühler weht der Wind.

Wie die volle Traube

Aus dem Rebenlauben

Purpurfarbig strahlt.

Am Geländer reifen

Pfirsiche mit Streifen

Rot und weiß bemalt.

Flinke Träger springen

Und die Mädchen singen

Alles jubelt froh.

Bunte Bänder schweben

Zwischen hohen Reben

Auf dem Hut von Stroh.

Geige tönt und Flöte bei

Bei der Abendröte

Und im Mondesglanz.

Junge Winzerinnen

Winken und beginnen

Nog een: HERBST met Peter Schreier (D945). Een later lied van Schubert

Herbst

Ludwig Rellstab

Es rauschen die Winde

So herbstlich und kalt;

Verödet die Fluren,

Entblättert der Wald.

Ihr blumigen Auen!

Du sonniges Grün!

So welken die Blüten

Des Lebens dahin.

Es ziehen die Wolken

So finster und grau;

Verschwunden die Sterne

Am himmlischen Blau!

Ach, wie die Gestirne

Am Himmel entflieh’n,

So sinket die Hoffnung

Des Lebens dahin!

Ihr Tage des Lenzes

Mit Rosen geschmückt,

Wo ich die Geliebte

An’s Herze gedrückt!

Kalt über den Hügel

Rauscht, Winde, dahin!

So sterben die Rosen

Der Liebe dahin!

Frohen Erntetanz.

Wat ik weinig heb laten horen is koormuziek, terwijl het in ons land de meest bedreven muziek vorm is. Denk aan al die koren die de Matheus/Johannes zingen. De meeste koren zijn vier stemmig Bas/Tenor/Alt/Sopraan, maar er zijn vele andere mogelijkheden natuurlijk.

We gaan Brahms horen: uit de Fünf Gesänge wordt dat Herbst; Herbst is de moeilijkste van de vijf. Het gaat a capella (dus zonder begeleiding) door Capella Amsterdam

Ernst ist der Herbst. 

Und wenn die Blätter fallen,

sinkt auch das Herz

zu trübem Weh herab.

Still ist die Flur, 

und nach dem Süden wallen

die Sänger, stumm,

wie nach dem Grab.

Bleich ist der Tag,

und blasse Nebel schleiern

die Sonne wie die Herzen, ein.

Früh kommt die Nacht: 

denn alle Kräfte feiern, 

und tief verschlossen ruht das Sein.

Sanft wird der Mensch.

Er sieht die Sonne sinken,

er ahnt des Lebens

wie des Jahres Schluß.

Feucht wird das Aug',

doch in der Träne Blinken,

entströmt des Herzens

seligster Erguß.

Een ander beroemde jaargetijden komponist is PI Tchaikovsky met zijn maandcyclus. Voor ons komt dan oktober "Herbst" in aanmerking door Pletnev. Pjotr/Peter schrijf fantastische melodieën: Zwanenmeer, Notenkraker, Symfonieen (1814), 2xPionoconcert, maar was wel zwaarmoedig. Dat kwam omdat hij homoseksueel was en dat was in die tijd niet zo handig. Hij heeft zich in de rivier gestort geloof ik, of zich vergiftigd.

Als er nog tijd is dan Vivaldis Herfst. Zeer progressieve muziek in die tijd. Met Janine Jansen.

Voor de volgende les duiken we in het leven van Franz Schubert. Hij leefde kort, maar schreef heel veel.......