J01 Met Maria op stap
Het is de moeite waard om met een bepaald thema door de muziek te gaan. En het ligt dan voor de hand om daarvoor een Christelijk thema te kiezen, want anders kun je niet op tijd beginnen, zeg maar.
En wat is er mooier om daarvoor Maria te nemen. De heilige maagd is door de eeuwen heen bezongen en was de inspiratiebron voor vele componisten.
Middeleeuwen
We stappen met zevenmijlsaarzen door de vroegte van de Middeleeuwen en komen automatisch uit bij Ave maris stella. Maria als "Sterre de Zee". Die zeester hebben we te danken aan de Heilige Hiëronymus (4de eeuw), die de naam Maryam opsplitste in Mar en Yam. In het Hebreeuws betekent dat Zee en druppel, en in het latijn komen we dan op Stilla Maris (druppel der zee) en later Stella Maris en dat werd weer Sterre der Zee. Ja Maria maakte verre reizen in de etymologie.
We beginnen dus met een anoniem lied "Ave Maris stella" uit de 8ste eeuw. Het vormde een inspiratiebron voor velen; Je hoort een YT lied, waarvan ik echt niet weet of dit de oudste is. Maar ok het is oud.
We moeten in ieder geval langs onze Hildegard van Bingen (1098-1179). De oudste componist die we zo'n beetje uit deze tijd kennen. We doen een heel kort stukje uit het Ave Generose (groet haar goed).
In het Galicische Portugal is een verzameling Maria liederen (Cantigas de Santa Maria) uit de 13de eeuw. De bundel is verzameld onder het toeziend oog van Koning AlfonsX (1252 - 1284). Er zijn vier manuscripten (Codexen) bewaard gebleven. De geschriften waren voorzien van miniaturen (denk de gebroeders v Limborg) en er werden diverse instrumenten gebruikt. Hier zie je een bazuin.
Renaissance
Onvermijdelijk volgt op de Middeleeuwen de Renaissance, waarbij we automatisch bij Joske van der Weiden (Josquin des Prez) uitkomen (1450-1521). Des Prez was een meester in polyfonie (veelstemmigheid). Ave Maria… Virgo Serena. Het klinkt ongeveer als een fuga, waarbij de regels zich herhalen en de melodie polyfoon wordt.
Behalve dat Maria haar zoon heeft gebaard, kennen we Maria natuurlijk ook als wenende moeder. Er is veel kunst aan gewijd (piëta) en ook muziek, we hebben het over een Stabat mater. Het is een zeer beroemd Middeleeuws gedicht: Stabat Mater Dolorosa. We luisteren naar het Stabat Mater van Palestrina. Het klinkt gelijk meerstemmig. Wat Latijnse tekst (zoek zelf in Wikipedia voor de andere 9 coupletten).
Stabat mater dolorosa
iuxta crucem lacrimosa,
Dum pendebat filius.
Cuius animam gementem
Contristatam et dolentem
Pertransivit gladius.
Stond de moeder, diep bewogen
Naast het kruis, met schreiende ogen
Toen de Zoon te sterven hing,
En haar door het zuchtend harte,
Overstelpt van wee en smarten,
't Zevenvoudig slagzwaard ging.
De beroemdste pieta is natuurlijk die van Michel Angelo uit 1498. Toppunt van Renaissance kunst
.jpg)
Barok
Ook tijdens de Barok (1600-1750) is Maria bezongen. Zo heeft Claudio Monteverdi (1567-1643, dus vroege Barok) de Vespro della Beata Vergine (1610) geschreven. Het is een complete bundel met gebeden en lofzangen opgedragen aan de Heilige Maagd (Mariavespers). Ik laat een stukje uit de Ave Maris Stella horen. Het stuk wordt begeleid door luit en citer en is vroege Barok met allerlei solostukjes afgewisseld met een koor. Mocht je willen onthaasten luister deze cyclus in zijn geheel uit.
ancillae suae;
ecce enim ex hoc beatam
me dicent omnes generationes
De Heer heeft omgezien naar zijn arme dienstmaagd. Een prachtige aria begeleid door een hobo zo te horen.
En nu we toch bij Bach zijn: velen kennen het Ave Maria van Gounoud met als begeleiding een prelude. Er zijn vele uitvoeringen hier van. Nu een met orkest met Barbara Hendricks.
Klassieke Muziekperiode
Ook de Klassieke Muziek periode )1750-1820) kent zijn Mariamuziek. Zo schreef Haydn (1770) zijn Salve Regina (een "wees gegroetje. Zo'n Salve Regina bestond uit een standaard tekstje, dat in het latijn werd voorgedragen. Na zo'n weest gegroetje voelde je je na je gepleegde zonden weer een beetje opgelucht.
Wees gegroet, koningin, moeder van barmhartigheid;
ons leven, onze vreugde en onze hoop, wees gegroet.
Tot u roepen wij, ballingen, kinderen van Eva;
tot u smeken wij, zuchtend en wenend
in dit dal van tranen.
We horen een stuk uit het eerste langere deel Het Adagio.
En natuurlijk mag Mozart's Ave Verum Corpus niet ontbreken. De tekst (uit de Middeleeuwen)
Ave, ave verum corpus
natum de Maria Virgine.
Vere passum, immolatum
in cruce pro homine:
Cuius latus perforatum
unda fluxit et sanguine:
Esto nobis praegustatum
in mortis examine.
Een van de populairste zangstukken van Wolfgang. Hij schreef het toen zijn vrouw Constanze zwanger was van haar zesde kind en hij bezig was aan de Toverfluit. Eigenlijk is het superkort voor een lied, maar daarom wellicht zo populair vanwege de prachtige melodie.
We gaan naar de ROMANTIEK (1820-1900) en komen dan eigenlijk gelijk bij Schubert Ellens dritter Gesang uit. Het is dus geen Ave Maria in de standaard betekenis. Het is eigenlijk gebaseerd op een gedicht van Sir Walther Scott (lady of the Lake), waarin een meisje (Ellen) in een grot met haar papa is verscholen en tot Maria bidt voor hulp.
Ave Maria! Jungfrau mild,
Erhöre einer Jungfrau Flehen,
Aus diesem Felsen starr und wild
Soll mein Gebet zu dir hinwehen.
Wir schlafen sicher bis zum Morgen,
Ob Menschen noch so grausam sind.
O Jungfrau, sieh der Jungfrau Sorgen,
O Mutter, hör ein bittend Kind!
Ave Maria!
Ave Maria! Unbefleckt!
Wenn wir auf diesen Fels hinsinken
Zum Schlaf, und uns dein Schutz bedeckt
Wird weich der harte Fels uns dünken.
Du lächelst, Rosendüfte wehen
In dieser dumpfen Felsenkluft,
O Mutter, höre Kindes Flehen,
O Jungfrau, eine Jungfrau ruft!
Ave Maria!
Ave Maria! Reine Magd!
Der Erde und der Luft Dämonen,
Von deines Auges Huld verjagt,
Sie können hier nicht bei uns wohnen,
Wir woll’n uns still dem Schicksal beugen,
Da uns dein heil'ger Trost anweht;
Der Jungfrau wolle hold dich neigen,
Dem Kind, das für den Vater fleht.
Ave Maria!
We luisteren ook naar een MOTET van Anton Bruckner. (1824-1896) Het Ave Maria in originele vorm, maar wat een prachtig stuk. Het klinkt "oud" maar heeft ontegenzeglijke romantische wendingen. Dat maakt het stuk ook zo aanhoorbaar (bezetting: SAATTBB)
Moderne Periode
Ook in de afgelopen eeuw is er heel veel muziek aan Maria gewijd.
Bijvoorbeeld door Francis Poulenc (1899-1963) gewijd aan de Zwarte Madonna. Het beeld van de Zwarte Madonna stond in Rocamadour (dat rotsplaatsje in het Centraal Massief).
Het was zijn eerste religieuze stuk. Het was voor vrouwen- (of kinderkoor geschreven (1936). Hij schreef het stuk nav de dood van een goede vriend (Fournod) en ging naar Rocamadour ter pelgrimage.
Een prachtig vocaal werk van Britten (1913-1976) is Hymn to the Virgin. Hij schreef het toen hij 16 was en herstellende in a sanatorium. Het is voor SATB. Een oude tekst, maar nu in het engels:
Of one that is so fair and bright
Velut maris stella
Brighter than the day is light
Parens et puella
I cry to thee, thou see to me
Lady, pray thy Son for me
Tam pia
That I may come to thee
Maria!
All this world was forlorn
Eva peccatrice
Till our Lord was y-born
De te genetrice
With ave it went away
Darkest night, and comes the day
Salutis
The well springeth out of thee
Virtutis.
Lady, flow’r of everything
Rosa sine spina
Thou bare Jesu, Heaven’s King
Gratia divina
Of all thou bear’st the prize
Lady, queen of paradise
Electa
Maid mild, mother
Es Effecta.
In de 20ste eeuw kan ook niet Arvo Part (1935) niet ontbreken. Een kort lied uit 1990: Bogoróditse Djévo (is gewoon een wees gegroetje)
Maria heeft door de eeuwen heen een enorme bron van inspiratie gevormd voor componisten uit alle tijdperken en stijlen. Haar rol als moeder, beschermster en spiritueel icoon blijft tijdloos, en dit weerspiegelt zich in de rijke variatie aan muziekstukken die aan haar zijn gewijd. En mocht je er nog niet genoegen van hebben: Er draait een film over Maria Callas, en dat is natuurlijk weer een heel ander verhaal. Een Ave Maria van Maria (Verdi)
Reacties
Een reactie posten