C05 Edward Grieg

Iets over het Noorwegen van toen

Voordat we in het leven van Grieg (Bergen: 15 juni 1843 - Bergen: 4 sept 1907) duiken, is het interessant om ons te verdiepen in Scandinavië. Dat bestond en bestaat uit Noorwegen, Zweden en Denemarken. Deze drie landen vormden lang een personele unie: Dat is min of meer onafhankelijk, maar wel onder één staatshoofd. En dat was meestal de koning van Denemarken of Zweden.

Noorwegen was tamelijk onbelangrijk, dun bevolkt en de voertaal was Deens. Dat wil zeggen de elite sprak Deens en de rest was een mengelmoes van Noorse dialecten en oude tradities van de lokale bevolking. Gewoon om er wat in te komen een volksdans: De Halling in een geromantiseerde versie. Vaak alleen door de man maar blijkbaar ook samen gedanst.

De belangrijkste stad was de handelsplaats (Hanzetijd 13de eeuw) Bergen. Die vooral door de Duitsers werden bezet als doorvoer naar het achterland en de handel in stokvis. Het lag ook relatief dichtbij Schotland en was ook de oude hoofdstad van Noorwegen.

Zoals overal in Europa kwam de onafhankelijksbeweging op gang en de Noren wilden hun eigen taal gaan spreken ipv Deens. Maar wat is Noors. De huidige taal is tamelijk 'nieuw' (Nieuwnoors) en heeft zijn wortels in de oude dialecten. 

Jeugd

Grieg werd geboren uit Schotse voorouders net na deze tijden van verandering. Zijn ouders waren muzikaal (ook zijn broer en drie zussen). ALWEER! Vader was koopman en attaché. Grieg was klein van stuk (1.53m) en speelde goed piano, maar ja hoe speel je moeilijke muziek met kleine handen......

Op school werd hij gepest en toen hij ooit een compositie mee naar school nam werd hij gestraft en het manuscript vernietigd. Het begint al goed..... Zijn moeder (pianist/zangeres) hield van Duitse muziek en Chopin. Dus dat kreeg hij allemaal mee. 

Hij ontmoet Ole Bull (een zeer vermaard violist), die zich bewoog in diplomaten kringen, dus ook bij de familie Grieg. Hij onderkent het "genie" Grieg en krijgt zijn ouders zover om hem in Leipzig (!) te laten studeren (1858). Waarschijnlijk ging dat met boot en trein. Tot overmaat van ramp krijgt Edward pleuritis, wat hem een long kost. Hij onderbreekt Leipzig en studeert er "pas" in 1862 af als uitvoerend pianist met te kleine handen en één werkende long. Bij zijn afstuderen speelde hij zijn opus 1: vier stukken voor piano Het is vrij onbekend en het klinkt heel erg naar Mendelssohn. 

Grieg maakt kennis met Rikard Nordraak een vroeg gestorven (tbc) componist, die hem attendeerde op de Noorse volksmuziek. Wij hebben het over de Noorse Romantische beweging. Rikard schreef ook het volkslied het is weer een uiting van het Noorse nationalisme (Ja, vi elsker dette landet/ Ja we houden van dit land).

Zijn verdere leven

Grieg trouwt in 1867 met Nina Hagerup, zangeres en pianiste). En alweer pech: een vroeg gestorven dochtertje Alexandra en geen kinderen verder. Grieg gaat het Philharmonisch gezelschap dirigeren (dus een baan), terwijl hij verder gaat componeren.

Liszt (!) die in Rome zit hoort van zijn vioolsonate op. 8 nr1 en stuurt hem een brief met aanbeveling (1869). Vanwege die brief krijgt Grieg een stipendium (beurs) om naar Rome te gaan. Een Grand Tour was heel gebruikelijk, als je er het geld voor had natuurlijk. We gaan horen wat Liszt hoorde: Allegro quasi Andante. Het begint met een kort thema en wordt uitgewerkt. Je hoort toch wel wat Noorse (Griegse) klanken. Liszt is onder de indruk, en alweer een reis later krijgt hij ook inzage in het pianoconcert in a-klein (opus 16). Hij helpt zelfs met de keuze van de instrumenten (orkestratie). Grieg heeft veel geschaafd aan het werk, maar het werd een van zijn beroemdste werken. We horen het eerste deel (allegro moderato): Het begint met een enorme intro, waarna thema's en rustigheid volgt. Denk ook aan Schumanns pc ook in a-klein, of dat van Brahms dat ook met een ROFFEL begint

Grieg droeg een werk voor sopraan en vrouwen koor aan Liszt op. Foran Sydens Kloster. We gaan er een stukje uit horen (met partituur, zo kun je ook eens hoe dat eruit ziet).

Grieg kreeg van de schrijver Ibsen de vraag of hij muziek wilde schrijven bij zijn Peer Gynt sage. Peer was een  Noorse "volksheld", die alles bij elkaar loog en tot slot tot inkeer komt. Grieg heeft moeite om sowieso lange stukken te schrijven. Een opera lukte ook al niet en deze Suite bestaat ook uit losse deeltjes. In feite waren het 33 stukjes en het was moeilijk om het te combineren met het toneelstuk. Uiteindelijk werden het twee aparte stukken in "suite" vorm (dat is een stuk met losse deeltjes). Zo zijn ze ook het meest bekend geworden.

We luisteren naar Morgenstimmung, iedereen kent dit. En wat te denken van Anitra's dans. Ook Solveigh's song (de oude liefde van Peer) is ontroerend.

Misschien komt er zowel winter als lente 

Kanske vil der gå både Vinter og Vår 

En volgende zomer met, het hele jaar door 

Og naeste Sommer med, op det hele År 

Maar ooit zul je komen, dat weet ik. 

Men engang vil du komme, det ved jeg visst. 

Ik zal hier waarschijnlijk moeten wachten, want dat heb ik de vorige keer beloofd. 

Her skal jeg nok vente, for det lovte jeg sidst. 

God sterk je waar je ook gaat in de wereld 

Gud styrke dig, hvor du i Verden går 

God zegene je als je bij Zijn voetenbank staat 

Gud glaede dig, hvis du for hans fodskammel står 

Hier zal ik wachten tot je weer komt 

Her skal jeg vente till du komme igjen 

En wacht, je wordt omhoog gehesen, we ontmoeten elkaar daar, mijn vriend!

Og vente du hisst oppe, vi traeffes der, min Ven!

Grieg was redelijk welgesteld en liet in Bergen (het regent er wel zeer veel) een huis bouwen Troldhaugen (Trollenheuvel). Grieg verbleef er vooral in de zomer, terwijl hij in de winter op reis ging, hoe zwak zijn gezondheid ook was (zijn vrouw zorgde goede voor hem overigens). Nu is het een museum....

In 1884 schrijft Grieg de Holberg Suite (Op. 40). Gewijd aan Ludvig Holbergs 200ste geboortedag (1684). Grieg schrijft een klassieke suite opbouw zoals ook Bach dat deed, uit verschillende klassieke dansen. Eerst voor piano, later voor orkest bewerkt.

De prelude voor Orkest, de Rigaudon voor piano

Als voorloper van de grammofoon, speelde Grieg stukjes in van zijn beroemde lyrische stukken. Het was de manier om destijds muziek te verspreiden onder mensen die een pianola konden betalen natuurlijk. We horen de Vlinder, uit de lyrische stukken. Die stukjes was een set van zestigtal korte pianowerken, romantisch en geliefd onder vele pianisten. En niet te vergeten Bruiloft in Troldhaugen

Grieg had een zwakke gezondheid, maar had ook wel redelijk ego. Hij liet zich voordelig portretteren. 

Ondanks die gezondheid, ging hij toch op concertreis en dat ging meestal met de boot vanuit Bergen en met de opkomende treinen, maar op een gegeven moment hield het gewoon op (hartstilstand) op 4 september 1907 (64jr). Er zijn 50,000 mensen op zijn uitvaart, heel Bergen liep uit.

We luisteren naar de treurmars (Geschreven destijds voor R Noordraak).

Tenslotte het nottornu uit zijn lyrische stukken. Luster evt. naar die korte FUGA (Bach-like)

Wat nog grappig is: Deel 2 van de 7 zusters gaat over het "geheime leven" van Grieg