E03 Claude Debussy (1862-1918): vernieuwer en versierder

Bij het lezen van zijn biografie (de engelse Wiki, de NL wiki is zeer mild) is mijn mensbeeld van Claude Debussy behoorlijk naar beneden bijgesteld. Zijn impressionistische muziek ging samen met een levensstijl die de perken te buiten ging. Vandaar de titel vernieuwer en versierder. 

Claude was van eenvoudige komaf, maar toch werd zijn talent wel ontdekt, al was dat relatief laat. Hij werd in 1862 geboren in Sain-Germaine-en Laye (bij Parijs)

Zijn vader had een servieswinkel, terwijl zijn moeder naaister was. Hij was de oudste van vijf kinderen. De winkel liep slecht en ze verhuisden naar Parijs. Papa ging in een drukkerij werken (1868). Moeder vluchtte voor de Pruisen naar Cannes in 1870 en verbleef een jaar bij een zus van zijn moeder. Daar kreeg Claude zijn eerste pianolessen. Papa bleef achter in Parijs. Na een jaar was het gevaar geweken. Papa had zich aangesloten bij een revolutionaire beweging waarvoor hij  vier jaar in het gevang moest. Na een jaar was hij er al weer uit. Maar de vrouw van een van zijn gevangenismaatjes gaf pianoles en nam Claude als pupil aan (1871). Toen hij TIEN was, mocht hij naar het conservatorium waar hij 11 jaar toefde. Hij kreeg les van Durand, en Cesar Franck (daar kreeg Claude later flink mot mee). 

Men vond Claude maar een een eigengereide  snijboon, die wel talent had en goed piano kon spelen. Hij deed mee aan de interne competities won soms wat, maar men moest niets hebben van zijn composities. Hij werd kasteelpianist in Chenonceau (1879). Iedereen kent het plaat(s)je:

Hij raakt wat verwend aan de luxe en zeker als hij (1880, 18jr) bij Mrs von Meck mag spelen (de mecenas van Tchaikovsky). Claude begint zijn eerste composities te schrijven. We horen een deel uit zijn pianotrio in G (L3). Het andante. Het klinkt nog heel romantisch, zoals al zijn "beginmuziek". Hij schreef het voor het ensemble van Mevr. von Meck

Een ander aspect is de relatie van Claude met de getrouwde Marie Vasnier. Ze was veel jonger dan haar man Henri, terwijl Claude ook met hem een goede relatie had. Het kon blijkbaar allemaal in die tijd. Marie werd een beetje zijn Muse. Ondertussen dingde Debussy mee naar de Prix de Rome. Een prijs voor componisten die in volledige afzondering een stuk muziek moesten schrijven. Het werd l'Enfant Prodige (Bijbelverhaal, gelijkenis: de verloren zoon). We horen een deeltje uit deze cantate, waar je al veel Deubussiaanse klanken herkend. Hier intro en de klaagzang van de vader, want zijn zoon is weggelopen

L'année en vain chasse l'année!

A chaque saison ramenée,

Leurs jeux et leurs ébats m'attristent malgré moi:

Ils rouvrent ma blessure et mon chagrin s'accroît...

Je viens chercher la grève solitaire...

Douleur involontaire!

Efforts superflus!

Lia pleure toujours l'enfant qu'elle n'a plus!...

Azaël! Azaël! Pourquoi m'as-tu quittée?...

En mon coeur maternel ton image est restée.

Azaël! Azaël! Pourquoi m'as-tu quittée?...

Cependant les soirs étaient doux,

Dans la plaine d'ormes plantée,

Quand, sous la charge récoltée,

On ramenait les grands boeufs roux.

Lorsque la tâche était finie,

Enfants, vieillards et serviteurs,

Ouvriers des champs ou pasteurs,

Louaient, de Dieu la main bénie;

Ainsi les jours suivaient les jours

Et dans la pieuse famille,

Le jeune homme et la jeune fille

Echangeaient leurs chastes amours.

D'autres ne sentent pas le poids de la vieillesse, -

Heureux dans leurs enfants,

Ils voient couler les ans,

Sans regret comme sans tristesse...

Aux coeurs inconsolés que les temps sont pesants!...

Azaël! Pourquoi m'as-tu quittée?...

Het jaar tevergeefs verdrijft het jaar!

Met elk seizoen teruggebracht,

Hun spelletjes en hun capriolen bedroeven me ondanks mezelf:

Ze heropenen mijn wond en mijn verdriet neemt toe...

Ik kom voor het eenzame strand...

Onvrijwillige pijn!

Onnodige inspanning!

Lia huilt nog steeds om het kind dat ze niet meer heeft!...

Azaël! Azaël! Waarom heb jij mij verlaten?...

In mijn moederlijk hart is jouw beeld gebleven.

Azaël! Azaël! Waarom heb jij mij verlaten?...

Maar de avonden waren zacht,

In de vlakte van geplante iepen,

Wanneer, onder de geoogste lading,

De grote rode ossen werden teruggebracht.

Toen de klus geklaard was,

Kinderen, bejaarden en bedienden,

Veldwerkers of herders,

prezen Gods gezegende hand;

Dus de dagen volgden de dagen

En in de vrome familie,

De jonge man en het jonge meisje

Hun kuise liefdes uitgewisseld.

Anderen voelen het gewicht van de ouderdom niet, -

Gelukkig in hun kinderen,

Ze zien de jaren stromen,

Zonder spijt als zonder verdriet...

Tot ontroostbare harten hoe zwaar de tijden zijn!...

Azaël! Waarom heb jij mij verlaten?...

Als je de Prix de Rome gewonnen mag je een jaar naar de Villa de Medici in Rome, om daar cultuur te snuiven. Claude verveelde zich te pletter en liep de kantjes ervan af. Hij "haatte het". Hij leerde er wel de Italiaanse Opera kennen, maar vond Verdi te oubollig. Verder liep Franz Liszt daar rond en bezocht daar de villa.

Debussy moest werk leveren, maar dat vond de Academy (conservatief natuurlijk) maar niks. Zijn output werd niet echt aanvaard, terwijl het veel later (in 1902, 40jr) werd uitgegeven.

Claude leert Wagners muziek kennen. Hij vindt het wel aardig, maar niet goed: "Leuk voor een zonsondergang, maar niet meer voor de morgenstond".

Het is 1889 (27jr): De wereldtentoonstelling in Parijs. Hij hoort er Gamelan muziek uit Indonesië, waar hij van onder de indruk is.

Hij laat zich er door inspireren door bijv Les Pagodes uit de Estampes.

Een YT fragment: Dit is wel even wat anders dan de klassieke westerse muziek.

We gaan naar de pagode (uit 1903, 41jr) luisteren. Let opnieuw weer die pentatonische toonreeksen die hier geraffineerd door elkaar heen lopen (Claudio Arrau)

De relatie met Marie houdt op (ze blijven elkaar zien), maar niet getreurd hij gaat samen met Gaby Dupont (een dochter ve kleermaker). Hij leeft als een vrije jongen (een Bohemien), zeg maar. We schrijven 1893. Claude is 32 en wordt miskend door zijn omgeving. Het wordt niet gewaardeerd hoe hij omgaat met de samenleving.

Men gaat wel inzien dat Claudes werk speciaal is en de progressieven waarderen het. Hij wordt lid van de Societe Nationale de Musique. Claude gaat naar de toneelvoorstelling: Pelleas en Melissande van de Belg Materlinck. Het is een liefdesverhaal van een prinses die na haar huwelijk vreemdgaat met een ander, waarbij de meesten het loodje erbij neerleggen (zoals zo vaak). Claude wil er een opera van maken. Hij neemt contact met de Belg etc. en schrijft de 1ste Acte. Intussen laat hij zijn Gaby "zitten" en gaat weer met een ander (zangeres Therese Roger). Daar maakt hij opnieuw geen vrienden mee. 

Rond de eeuwwisseling schrijft hij ook De twee arabesken. Het is opvallend dat hij relatief nog weinig solo pianomuziek heeft geschreven op zijn inmiddels 38ste. Het is zo bekend (20,000ex in zijn tijd!), dat we het gaan horen: De eerste door Thiollier.

Bedenk dat het schrijven van die opera een aantal jaren bestrijkt en dat hij intussen gewoon andere muziek schrijft. Overigens is zijn tempo ordes lager dan dat van Schubert die op zijn 32ste al overleed.

Met zijn  Prelude de l'Apres Midi d'un faune maakte hij zijn eerste doorbraak, ondanks (dankzij) zijn turbulente liefdesleven. Het is gebaseerd op een gedicht van Stephane Mallarmé over een Faun (halve geit) die, verlost van Nymfen en Najaden ervan droomt de natuur over te nemen. Mallarmé vond het maar niks, maar kwam op zijn oordeel terug toen hij zijn muziek had gehoord:

"I have just come out of the concert, deeply moved. The marvel! Your illustration of the Afternoon of a Faun, which presents no dissonance with my text, but goes much further, really, into nostalgia and into light, with finesse, with sensuality, with richness. I press your hand admiringly, Debussy. Yours, Mallarmé."

We luisteren naar Claudia Abbado (Berliner Phil).Met dat beroemde dwarsfluit loopje en daarna de harp. Het werd nog populairder toen er een Ballet van kwam.

Hoewel Claude niet met Wagner wegliep, zie je ook hier de wat hoogdravende thema's.

In 1890 componeert Claude nog een heel bekend werkje Suite Bergamasque met Claire de Lune. Gebaseerd op een gedicht van Paul Verlaine. 

Clair de lune

Votre âme est un paysage choisi

Que vont charmant masques et bergamasques

Jouant du luth et dansant et quasi

Tristes sous leurs déguisements fantasques.

Tout en chantant sur le mode mineur

L’amour vainqueur et la vie opportune

Ils n’ont pas l’air de croire à leur bonheur

Et leur chanson se mêle au clair de lune,

Au calme clair de lune triste et beau,

Qui fait rêver les oiseaux dans les arbres

Et sangloter d’extase les jets d’eau,

Les grands jets d’eau sveltes parmi les marbres.

Paul Verlaine

Je ziel is een gekozen landschap

Hoe charmante maskers en bergamasken gaan

Luit spelen en dansen en quasi

Triest onder hun grillige vermommingen.

Tijdens het zingen in de mineur-modus

Liefde en het geschikte leven overwinnen

Ze lijken niet te geloven in hun geluk

En hun lied vermengt zich met het maanlicht,

In het kalme maanlicht verdrietig en mooi,

Wie laat de vogels dromen in de bomen

En snik van extase de waterstralen,

De grote slanke waterstralen tussen de knikkers.

Het is allemaal heel "Pastoraal"/Idyllisch etc., maar wel mooi natuurlijk

We horen Claire de Lune door Luganski

Claude verlaat zijn twee vrouwen voor Marie Rosalie (Lilly) Texier. En dreigt met zelfmoord als zij niet met hem wil trouwen (1899) (pfff). Ze is mooi, zijn vrienden vinden haar aardig, maar Claude vindt haar toch niet zo intellectuele (tja...).

Na vijf jaar zit het er weer op. 

Intussen is in 1902 zijn opera wel af en Mattelinck de schrijver van het toneelstuk heeft flink mot met Claude over wie er moet zingen. Maar uiteindelijk op 30 april 1902 is het zover: bewonderaars en verafschuwenden. Maar uiteindelijk winnen de bewonderaars het. Totale Hetze daar: Studenten vh Conservatoire mochten er niet heen etc. terwijl de Apaches (voorstanders) het prachtig vonden.

We gaan er wat van horen. Het gaat over een verboden liefde (zoals altijd) tussen P en M en een derde jaloerse man die P doodt. We doen het begin, waarbij Goulaud (de broer van Pelleas) Melissande in een bos vindt. Ze herinnert zich alleen haar naam, waarna de ellende begint....., want ze is supermooi natuurlijk. 

De muziek klinkt ongrijpbaar is afwijkend van wat de mensen gewend waren, maar ze vonden het mooi!! Misschien is het LIVE wel heel mooi, maar 2,5uur "soft" sound is lang.

Debussy is wars van de klassieke opbouw van stukken. Hij schrijft geen symfonie of een sonate of zo. De Avant garde in Parijs smullen van de tegendraadsheid (Apaches).

Op het punt dat hij zou worden geëerd met het Legion d'honneur (superlintje in 1903), had Claude een relatie met de getrouwde zangeres Emma Bardac (ex-maitresse van Faure, die de Dolly Suite schreef voor haar). Hij wil zijn huwelijk ontbinden met Lilly met het verzwijgen van  zijn relatie met Emma. Hij leidt een dubbelleven, zeg maar. Lilly doet een poging tot zelfmoord (de kogel blijft in haar ruggenmerg zitten) en alles komt uit. Parijs spreekt er weer schande van natuurlijk. Dit ging echt te ver. Emma scheidt van haar man (1905) en vlucht met Claude naar Engeland. Ze is inmiddels zwanger van hem. Ze trouwen pas in 1908 

In Eastbourne (UK) maakt hij La Mer af. Een stuk wat impressionistisch en symbolisch is en Japanse invloeden heeft. Het wordt dan ook altijd afgebeeld met die beroemde prent van Hokasai:

We gaan iets uit het eerste deel horen. Let op de Japanse (Penta)geluiden en laat je meevoeren op de golven. Het is heel dubbel natuurlijk:mooie muziek en zijn egoïstische manier van leven. (toch een beetje Wagner)

Toen het kind geboren werd (Claude-Emma of Chouchou) werd Debussy geïnspireerd door Childrens Corner te schrijven. Het lijkt zo makkelijk, maar dat is Debussy dus nooit. Het werd een zeer populair album met korte stukjes. Ze stierf toen ze 13 was (na Claude overigens), en misschien was zij wel het enige wezen waar Claude echt van gehouden heeft (aldus de biografen). We luisteren naar het eerste en laatste deel: Doctor Gradus Ad Parnassum (een verwijzing naar Clementi’s etudes).

Het laatste deel Golliwog's Cakewalk laat de overgewaaide Amerikaanse invloed horen.

Het is in 1909 dat bij Claude darmkanker wordt vastgesteld. Hij ondergaat allerlei behandelingen. En vanaf nu breken zijn laatste productiejaren aan. Hij componeert een ballet Jeux(1912) in opdracht van Diagilev, die we ook bij Strawinsky tegenkwamen. Het valt samen! We gaan een stukje Ballet zien. Destijds vond Claude die uitvoering maar niks, maar een verdubbeling van de vergoeding maakte het weer goed. Het stuk werd voor Claude's doen razendsnel gecomponeerd: een maandje aug/sept 1912. Strawinsky gas destijds veel meer reuring.

Hier de foto met Igor 

We eindigen met een tweetal preludes. Hij heeft er net zoals Bach en Chopin en setje van 2x24 geschreven. Het zijn allemaal impressionistische stukken. We gaan luisteren naar Voiles. Het is geschreven in hele toonsoort. Dat is een ladder met hele toonafstanden: C, D, E, Fis, Gis, Ais 

En het allerlaatste: Vuurwerk vreselijk virtuoos.

Hij sterft doodziek in 1918 op 25 maart. Tijdens zijn uitvaart werd Parijs geteisterd door bombardementen en is hij aanvankelijk snel in Pere La Chaise begraven, maar later overgebracht naar Passy cimetière voor de rust en de vogels en de bomen. Toch nog romantiek?? Emma (1934) en Claude-Emma houden hem gezelschap.