J02 Franz Liszt

 F05 De Moderne Muziek in het Verenigd Koninkrijk

We raken aan het eind van onze muzikale reis door het Verenigd Koninkrijk. De lijsten van componisten worden schier oneindig. We moeten ons realiseren dat we intussen leven in een tijd met informatiedragers, waardoor de gecomponeerde stukken heel snel en efficiënt kunnen worden verspreid: Facebook, Spotify, You Tube.

Wat ook bemoedigend is, is dat het vrouwenaandeel van componisten enorm is toegenomen. We moeten uit al die lijsten de mooiste kiezen. Een de eerste is natuurlijk Ralph Vaughan Williams (1872-1952). Ralph is typisch een overgangsfiguur tussen de romantiek en de moderne muziek. Hij heeft een enorme invloed gehad op vele componisten als inspirator, maar ook vooral als leraar. Vergelijk hem maar met Nadia Boulanger (hij schreef haar ooit een aanbevelingsbrief). Ralph komt typisch uit een labour omgeving, of beter een sociaal geëngageerde omgeving (pap was vicar in Gloucestershire), waarbij muziek bestemd moest zijn voor de gewone man. Zijn vader stierf toen hij nog moest opgroeien, en dat gebeurde op het familielandgoed van mama in Surrey (Wedgwood telg). Toen eenmaal zijn talent was ontdekt, ging hij naar London en Cambridge. Hij groeit daar op in de traditie van Purcell, Byrd etc. en wordt professor.

Verder stond hij onder grote invloed van Maurice Ravel (Ralph was een leerling) en moest minder hebben van de Duitsers: Weber, Wagner, Strauss. Hij liet zich niet in het keurslijf van de Teutonen dwingen, zeg maar.

Een van zijn bekendste werken is de Lark Ascending, waarbij de leeuwerik op een neer beweegt. Oorspronkelijk voor viool en piano. We gaan het begin horen. Het is gebaseerd op een 122 regelig gedicht van Meredith, waarvan Ralph er een paar uitkoos (het stuk heb ik overigens eerder laten horen in oktober 2022)

He rises and begins to round,

He drops the silver chain of sound,

Of many links without a break,

In chirrup, whistle, slur and shake.

For singing till his heaven fills,

'Tis love of earth that he instils,

And ever winging up and up,

Our valley is his golden cup

And he the wine which overflows

to lift us with him as he goes.

Till lost on his aerial rings

In light, and then the fancy sings

Let op hier en daar het pentatonisch karakter van het stuk.

Voor orkest werd het stuk nog populairder. Ook hier een stukje met Janine Jansen. Het laat vooral de liefde van Ralph voor de viool horen.

Zijn eerste gepubliceerd lied is Linden Lea (1902) (tekst William Barnes). Hier gezongen door Ruth Golden.:

Within the woodlands, flow'ry gladed

By the oak trees' mossy moot

The shining grass blades, timber shaded

Now do quiver underfoot

And birds do whistle overhead

And water's bubbling in its bed

And there for me, the apple tree

Do lean down low in Linden Lea

When leaves, that lately were a-springing

Now do fade within the copse

And painted birds do hush their singing

Up upon the timber tops

And brown leaved fruit's a-turning red

In cloudless sunshine overhead

With fruit for me, the apple tree

Do lean down low in Linden Lea

Let other folk make money faster

In the air of dark-room'd towns

I don't dread a peevish master

Though no man may heed my frowns

I be free to go abroad

Or take again my homeward road

To where, for me, the apple tree

Do lean down low in Linden Lea

Een ander bekend stuk is een variatie op Greensleeves. Het is net zoals die lark, een dromerig stuk (bewerkt voor orkest). 

Naast orkestmuziek is Williams beroemd om zijn liederen en cycli, zoals de songs of travel, die jullie tegoed houden wanneer we weer de beschikking over een instrument hebben. Als voorproefje de vagebond  (Het lijkt wel op Linden qua muziek!)

Give to me the life I love

Let the lave go by me

Give the jolly heaven above

And the byway nigh me

Bed in the bush with stars to see

Bread I dip in the river—

There’s the life for a man like me

There’s the life for ever

Let the blow fall soon or late

Let what will be o’er me;

Give the face of earth around

And the road before me

Wealth I seek not, hope nor love

Nor a friend to know me;

All I seek, the heaven above

And the road below me

Or let autumn fall on me

Where afield I linger

Silencing the bird on tree

Biting the blue finger

White as meal the frosty field—

Warm the fireside haven—

Not to autumn will I yield

Not to winter even!

Je hoort hier een voorbeeld van het thema wandelen (leve Schubert!!). Hier klinkt het impressionistisch.

Gustav Holst (1874 1934) staat wel in de traditie van Ralph VW (close Friends) en is vooral beroemd geworden van zijn PLANETS. Gustav was een intellectueel en die Planeten is zo'n beetje het enige stuk wat we van hem kennen.

Het stuk is gemaakt tussen 1914-1917 en is zoals de titel al zegt, astrologisch van karakter. Gustav had een grote interesse voor dit "vak" ontwikkeld en was handig in het interpreteren en schrijven van horoscopen (hoe intellectueel kun je zijn).

Hij werd erg bekend met zijn planeten, maar was te bescheiden om van zijn faam te genieten. Hij vond veel van zijn andere composities veel mooier. Enfin, we gaan luisteren naar het derde stuk uit deze suite (Mercurius), dat hij als laatste schreef. Iedere planeet kreeg zijn eigen ding mee: Mars: oorlog; Venus: Vrede; Mercurius: The winged Messenger (de gevleugelde boodschapper). Het stuk is hier en daar bitonaal: dwz: het heeft twee toonsoorten tegelijk (Bes-groot en E-groot) en daarmee was Gustav vernieuwend. En dat gold voor veel van zijn muziek. Gustav leed aan een zenuwaandoening (neuritis), waardoor hij pijnlijke armen had en werd afgekeurd voor mil dienst (WOI). Gustav stierf aan hartfalen en vriend Ralph VW verzorgde de muziek tijdens zijn uitvaart.

Elisabeth Maconchy (1907-1994). De voorvechtster van vrouwelijke componisten. Ze was gewoon erg goed en moest knokken voor haar bestaan, zeg maar. Ierse van origine, verbleef ze in London en Ralph VW was haar leraar. Ze schreef veelsoortig werk: symphonieen, strijkkwartetten, zang. Haar werk klinkt echt "modern" zeg maar, daarom een vroeg en een laat stuk uit een van haar strijkkwartetten. Het Presto uit het eerste qtet (1932). Het Allegro Risoluto uit het 13de (1982).  Daar zit zo'n 50 jaar tussen! Tenslotte een vroeg lied uit 1924: Impatuous Heart, Be still (W. Yeats)

Impetuous heart, be still, be still,

Your sorrowful love can never be told;

Cover it up with a lonely tune.

He that could bend all things to His will

Has covered the door of the infinite fold

With the pale stars and the wandering moon.

Shut to the door before the night has fallen,

For who can say what walks, or in what shape

Some devilish creature flies in the air, but now

Two grey-horned owls hooted above our heads.

Benjamin Britten (1913-1976). Is wel een van de belangrijkste componisten uit de 20ste eeuw. Ondoenlijk om alles naar voren te brengen, zo groot is zijn lijst van verdiensten.

Zijn vader was tandarts en verbood de grammofoon of radio. Het moest LIVE muziek zijn. Benjamin was supermuzikaal en won al vroeg prijzen in compositie (met Ralph VW in de jury!) (speelt piano en viool). Hij studeert aan het Royal College of Music in London en gaat naar Europa. Ontmoet Strawinsky, Shostakovich, Berg, Schonberg, Mahler.

We luisteren naar een vroege carol: A boy was Born (1933). Hij viel dus flink op door zijn vroege composities. 

A Boy was born in Bethlehem,

Rejoice for that, Jerusalem! 

Alleluya.

He let himself a servant be,

That all mankind He might set free: 

Alleluya.

Then praise the Word of God who came

to dwell within a human frame: 

Alleluya.

Benjamin ontmoet Auden (schrijver, dichter) die Benjamin's homoseksualiteit doet ontdekken en dat was rond die tijd nogal heftig zeg maar. 

Ondanks dat radioverbod van papa begint de BBC ook aan hem te trekken. Hij maakt filmmuziek. bij "Love from a Stranger" (Agatha Christie). Meestal is filmmuziek fragmentarisch, maar wel mooi! 

En wat te denken van de Cabaret Songs (1934): Tell me the true about Love

In 1937 breekt hij door met een orkestwerk: On a the theme of Frank Bridge (zijn oud-leraar in compositie): We horen de Bourre (dans) (Inzending Salzburger Festspiele.

Benjamin trekt op met Peter Pears, een tenor. Was de relatie aanvankelijk platonisch, later ging die relatie verder. Peter reisde als dekmantel met hem mee naar bijv de VS (1939). Zijn roem was hem vooruitgesneld met dat stuk over Frank Bridge.

Toen de oorlog uitbrak werd hem afgeraden om naar Engeland terug te gaan en kreeg hij een soort muzikaal ambassadeurschap aangeboden. Na aarzeling accepteerde hij dat met Peter.

Hij ontmoet er componisten als Copland en voltooit hier zijn vioolconcert. Het is een modern werk, maar de energie spat er vanaf. We horen Janine Jansen met het Vivace (levendig).

Rond 1942 leest Benjamin het werk van de dichter Crabbe (uit 1810). De Borough (gemeente) is een set gedichten in brieven over gewone mensen in het dorp. Peter Grimes is er een van (Brief 21). Britten krijgt heimwee en in 1942 gaat hij weer terug naar Engeland en begint aan zijn opera Peter Grimes. Hij hoeft niet in dienst en schrijft tot 1944 aan het werk. In juni 1945 was de premiere. Het werk werd goed ontvangen door publiek en critici (dat was in de VS toch wel wat anders gebleken).

De scheepsjongen van de arme visser Peter Grimes krijgt een dodelijk ongeluk. Is de visser schuldig. Hij mag geen nieuwe hulp aannemen, maar wil heel graag vissen, terwijl hij verliefd is op de schooljuf. Toch vindt Peter mbv de apotheker en een oude scheepskapitein, een nieuw knechtje: John  

Op een zondag gaat hij met scheepsjongen uit vissen (het stormt), die valt van een rif en ook dood.

De bevolking keert zich tegen natuurlijk hem. Peter vlucht en verdwijnt in de mist op aanraden van Ellen, apotheker, en kapitein (ander zou hij toch maar gelyncht worden). De gemeenschap leeft verder alsof er niets is gebeurd.....

We gaan horen: er is geen ouverture, we komen onmiddellijk in het verhoor van dat eerste ongeval.

Er zijn wel tussenspelen (Interludes). Die worden zeer vaak uitgevoerd: We horen the Dawn (klinkt heel filmisch) en tenslotte het fragment waar Peter het advies krijgt zijn bootje maar te laten zinken.

Benjamin schrijft diverse opera's (die hij later weer bewerkt) en stuurt veel inzendingen in voor het Aldenburg festival.

Iets van zijn instrumentele werk: Voor gitaar een set nocturnes: De zesde: Dreaming

Benjamin krijgt de opdracht een stuk te schrijven voor de herinwijding van de Coventry Cathedral.

Het ding was in de oorlog verwoest. Britten krijgt de volledige vrijheid en besluit tot een requiem: Het War Requiem. met alle Latijnse ingrediënten van een herdenkingsmis. Ik vond het aardig om  een opname van (Sir) Peter Pears te laten horen: Agnus Dei (lam gods).

Ik stop met "De Jonge mensen op weg naar het Concertpodium" Zo heet dat stuk dus echt en is gebaseerd op een stuk van Purcell. Je herkent het onmiddellijk. Een thema en een variatie erop. Prachtige muziek om deze periode af te sluiten.

Britten overlijdt in 1976 aan hartfalen ook al gaan er berichten over het feit dat dat weer het gevolg was van syfilis. We weten allemaal niet zeker. Britten heeft een enorme invloed gehad om de 20ste eeuwse klassieke, wereldwijd.