H04 Francis Poulenc en Igor Strawinsky

Francis Poulenc 

Francis Poulenc werd geboren in 1899 in Parijs en leefde tot 1963 (ook Parijs). Het is dus echt een 20ste eeuwse componist. Hij komt uit een steenrijke familie (Farmacie), terwijl zijn moeder goed piano speelde (Jenny Royer). Hij kreeg een goede opleiding op een eliteschool en kwam al snel in het wereldje van schrijvers terecht zoals Cocteau, Apollinaire etc. Niet gehinderd door enige kennis begint hij te componeren. We kennen uit deze periode Le bestiaire, een cyclus van korte liederen over beesten. We horen de dromedaris met zijn wankele pas  en de bluppende Karper (impressionisme van de beste soort). Poulenc werd lid van de Le Six (met oa Milhaud en Honegger). Dit groepje verzette zich tegen de romantiek EN het impressionisme van Debussy et al.

We luisteren naar iets uit decyclus Rhapsodie Nègre. Het was in deze tijd gebruikelijk om te citeren uit Afrikaanse invloeden (denk aan Petit Negre van Debussy). Het stuk werd voor het eerst uitgevoerd in Parijs onder progessievelingen, waarbij het LIED Honolulu in het Liberiaans zou zijn, maar in feite NEP tekst was. De zangeres Jeanne Bathori kreeg net voor de uitvoering een zenuwinzinking, zodat Francis het zelf maar zong. Kortom een bizarre vertoning. We horen Prelude (orkest) met een duidelijk oosterse klank en Honolulu met die hoax tekst.

Honoloulou, pota lama!
Honoloulou, Honoloulou,
Kati moko, mosi bolou
Ratakou sira, polama!

Wata Kovsi mo ta ma sou
Etcha pango, Etche panga
tota nou nou, nou nou ranga
lo lo lulu ma ta ma sou.
 
Pata ta bo banana lou
mandes Golas Glebes ikrous
Banana lou ito kous kous
pota la ma Honoloulou.

Net zoals Satie verwierf Poulenc faam met zijn nieuwe stukken. De fransen waren nu eenmaal in voor veranderingen en de melodieusheid van zijn werk werd gewaardeerd. Francis begrijpt inmiddels ook wel dat hij wat meer compositiekennis moet opbouwen. Als hij 20jr is volgt hij lessen en schrijft hij, jawel, een ballet voor Diaghilev: Les Biches (hinden). Het eerste deel Rondeau. Het is als filmmuziek.

In 1927 koopt hij een landhuis (hij was tenslotte gefortuneerd) in Tourain (ten zw van Orleans), waar hij samenleeft met de schilder  Richard Chainlaire (duurt een paar jaar). Hij draagt het Concert Champêttre aan hem op. Het is voor Klavecimbel en orkest. Het andante. Het klinkt heel klassiek en harmonisch en werd gespeeld door Wanda Landowski. In de liefde was Francis ook gelieerd aan Raymonde Linossier. Ze weigerde zijn huwelijksaanbod en overleed jong. Hij componeert een "grafschrift" Epitaphe op tekst van Malherbe. Poulenc schreef dus heel veel LIED ook.

Belle âme qui fus mon flambeau,

Reçois l'honneur qu'en ce tombeau

Le devoir m'oblige à te rendre;

Ce que je fais te sert de peu

Mais au moins tu vois en la cendre

Que j'en aime encore le feu.

Beautiful soul who was my torch,

Receive the honor that in this tomb

Duty obliges me to render to you:

What I do is of little use to you,

But at least you will see, in your ashes,

That I still love their flame.

In de dertiger jaren komt de radio op. En het is de BBC die zijn sonate voor klarinet en fagot uitzendt. Het is een vd vele voorbeelden van de kamermuziek die Poulenc schreef. We horen het Allegro van deze bijzondere combi.

Er overlijden nogal wat vrienden van Poulenc, waardoor zijn muziek een wat religieuzer karakter krijgt. Geïnspireerd door het Klooster in Rocamadout, componeer Francis een Mis. We horen het Sanctus (voor A Capella Koor)

De laatste jaren worden zijn religieuze werken weer uitgevoerd. Een herwaardering.

Vanaf 1936 treedt Poulenc samen op met bariton Pierre Bernac (20jaar lang). Het doet denken aan de relatie die Britten (goede vriend overigens) had met zijn zanger. We horen een van zijn poemes: Les Amoureuses (geliefden). Ze trokken samen de wereld rond.

Elles ont les épaules hautes

Et l'air malin

Ou bien des mines qui déroutent

La confiance est dans la poitrine

À la hauteur où l'aube de leurs seins se lève

Pour dévêtir la nuit

Des yeux à casser des cailloux

Des sourires sans y penser

Pour chaque rêve

Des rafales de cris de neige

Et des ombres déracinées.

Il faut les croire sur baiser

Et sur parole et sur regard

Et ne baiser que leurs baisers

Je ne montre que ton visage

Les grands orages de ta gorge

Tout ce que je connais et tout ce que j'ignore

Mon amour ton amour ton amour ton amour.

Het wordt WOII. En Poulenc wordt opgeroepen te dienen. Het is maar voor even, want de fransen moeten capituleren voor de Duitsers. Poulenc componeert in deze tijd Barbar L'Elephant. Een vertelling voor Piano en stem. Ik hoorde het voor het eerst in Groningen in een Boekhandel. Prachtige muziek en vooral leuk. We draaien wat stukje met Nederlandse tekst.

In WOII leefde Poulencin Parijs. Zijn positie was kwetsbaar met zijn relaties. Hij componeerde muziek die op het randje was voor de bezetters. Zo ook figure humaine een koor cyclus, die hij in België liet uitvoeren. We draaien LIBERTÉ. De muziek is "modern"maar wel fascinerend.

Na de oorlog gaat Poulenc op tournee in het VK. Dat doet hij met Bernac en zijn vriend Benjamin Britten. Omdat ze beiden ook pianisten zijn, voeren ze het dubbelconcert uit voor twee piano's. Het was al gecomponeerd in 1932. Het Andante is een rechtstreeks citaat uit PC van Mozart (KV466). In feite erop geïnspireerd. Het is op het romantische af.

Na de oorlog komt Poulenc in conflict met de nieuwe generatie componisten. Hij wordt als te ouderwets beschouwd (Strawinsky ook overigens). Hij trekt zich wat meer terug en schrijft de opera De Carmeliten. Het gaat over de martelaren van Compiegnes, toen de nonnen in 1789 under de guillotine kwamen. Het toneelscript kwam van Bernanos, die inmiddels overleden was en waarvan de rechten naar de familie was gegaan. Poulenc wilde er een opera van maken. Er was flink gedoe over de rechten. Enfin, er ontstaat een werk met heel veel deeltjes voltooid in 1955. Berucht is het slot, waarbij alle nonnen op één na worden vermoord. Salve Regina

Recentelijk was ik bij het afscheidsrecital Christian Zacharias in de Vereeniging. Hij speelde combinaties van Barok en Poulenc en het viel op dat Poulenc zeer harmonieuze (filmachtige) muziek maakt. 

Het is bijzonder die muziekstukken naast elkaar te horen. We beginnen met een sonate van Scarlatti c-klein, K158, want de improvisatie 15 van Poulenc is ook in C-mineur en een hommage aan Edith Piaf (ook overleden in 1963). Je herkent hier Les Feuilles Mortes (Yves Montand) 

Poulenc is dus zijn hele leven productief gebleven. We sluiten af met zijn hobosonate. Het laatste werk wat hij schreef. We luisteren naar het scherzo. Wat een  stuk! Je herkent Poulenc er goed in (idioom).

Op 30 januari 1963 overlijdt Francis Poulenc. Hij ligt op Père Lachaise, waar ook Piaf ligt.

Igor Strawinsky 

 Midden in de tijd waarin Parijs de muzikale boventoon voerde, was het Strawinsky die daar de bakens verzette aan het begin van de vorige eeuw. Zijn oeuvre is natuurlijk "modern klassiek", maar het is de moeite waard Igor in het zonnetje te zetten. Hij wordt geschaard onder de Franse componisten, al is hij Rus van geboorte en als Amerikaans staatsburger geëindigd. 

Strawinsky werd in 1882 in Oranienbaum (nu Lomonosov) een voorstad van St Petersburg aan het uiterste oosten van de Finse golf geboren. Het was een jongen met pianotalent en hij speelt Mendelssohns pianoconcert concert al op jonge leeftijd. Maar zijn ouders willen hem niet in de muziek hebben. Jurist zal hij zijn. Met de nodige desinteresse studeert hij in St Petersburg en ontmoet de zoon van Rimsky Korsakov (die van Sheherazade... en het machtige hoopje). Gretig in muziek gaat hij bij papa Rimsky in de leer, en versloft zijn studie. Na het bloedbad bij de Tsaren in 1905, laat hij het helemaal zitten.

Hij componeert zijn pianosonate in Fis groot (1903). We luisteren naar het scherzo. Het klinkt nog "klassiek". Toen hij het roerige Rusland verliet, raakten diverse werken zoek. Het dook in de zestiger weer op. De manuscripten lagen gewoon in een archief in St Petersburg.

Igor was zeer bevriend met de familie Korsakov. RK leefde tot 1908 en Igor schreef Chant Funèbre (werd pas in 2015! teruggevonden). We gaan er een gedeelte van horen. Het is een verstild werk, waarbij ieder instrument als het ware langs de baar schuift onder geroezemoes van het orkest. Alles als eerbetoon aan zijn leermeester. In 1906 trouwt hij met zijn nichtje Jenkatarina Josenko, dat hij al van kindsbeen kende. Uit dit gelukkige huwelijk worden vier kinderen geboren.

Hij ontmoet Sergej Diaghilev leider van het "Ballet Russe" in Parijs (hoe kan het ook anders). Diaghilev heeft het ballet een enorme impuls gegeven en vroeg componisten bestaande muziek voor orkest te arrangeren. Het Ballet Sylphide was een Chopiniade, met bekende gearrangeerde stukken. Igor kreeg opdracht zijn nocturne in Es te herschrijven. We gaan het ballet zien en horen op de nocturne op.32 nr2. We zien een super klassiek ballet, waar het publiek dol op was.

Het is in deze tijd, dat Stravinsky zijn wereldberoemde balletmuziek schrijft. We kennen Petroesjka en de Vuurvogel. Het zijn twee balletten door Diaghilev geleid. De Vuurvogel moest heel snel worden geschreven en Igor klaarde het klusje. Als ballet zie je het nauwelijks, maar als muziek des te meer. We horen een deeltje van het sprookje van de Vuurvogel: De prinses met de Gouden Appels. Het is bijna alsof je zo nu en dan een stukje uit de notenkraker hoort. Filmische muziek. Weliswaar moderne klanken,  maar Diaghilev vond Igor's muziek mooi klinken. Igor was inmiddels begonnen aan het verklanken van Het Lenteoffer (Sacre du Printemps). Diaghilev was redelijk voorzichtig in het ten gehore brengen van modernere muziek (zeker niet in London!). Maar in 1913 speelt hij met zijn Ballet van Vaslav Nijinski (choreografie) en muziek van Igor in Parijs. Het wordt een omwenteling in de 20ste eeuwse muziek genoemd, maar het verhaal is anders dan de meeste mensen denken: Tijdens de eerste voorstelling is het publiek zo teleurgesteld in het lompe ballet, dat ze de voorstelling verstoren. Men wilde "Klassieke pasjes". Ondanks de luidruchtige muziek werd het dus niks. Ravel wist niet of hij  het wel mooi vond, want teveel herrie tijdens de premiere.  Bij latere voorstellingen vindt hij de muziek met vele anderen, prachtig.

De muziek kenmerkt zich door de vele maatwisselingen, waardoor het zeer ritmisch klinkt. Het wordt percussie muziek. We luisteren naar de beroemde dans van de (lente)meisjes (Klaus Makela)

In deze tijd kwamen allerlei mechanische oplossingen op gang, zoals de pianola. Igor zag er wel wat in en componeerde een etude voor pianola. Het werd een Spaans getint werk, dat door drie pianisten op zes notenbalken moest worden ingespeeld.

Stravinsky werd wat moe en tijdens WOI waren het moeilijke tijden met veel slachtoffers. Helemaal in de lijn van deze tijd schrijft hij L'Histoire du Soldat, waarbij een Soldaat zijn viool met de Duivel ruilt voor een boek (zijn ziel dus verkoopt). Ooit dit stuk gezien in een vliegtuigbunker bij Ede. We luisteren naar wat stukjes: mars,  de overwinning van de duivel (helaas).

Een ander probleem is, dat dankzij zijn Russische nationaliteit Igor weinig recettes krijgt. Hij zwerft tussen Franktrijk en Zwitserland, terwijl Diaghilev nog steeds aan hem trekt om muziek voor balletten te schrijven. Hij vraagt Pulcinella van Pergolesi te bewerken voor een ballet (deze muziek blijkt van Unico van Wassenaar te zijn zo blijkt inmiddels. We gaan twee deeltjes horen en ik verbaas me over het zeer klassieke karakter (het is natuurlijk een bewerking). Je herkent het onmiddellijk. Ouverture en de Tarantella

Vanaf 1920 woont Igor in Frankrijk (vooral in het zuiden: Nice, Biarritz), waar hij verschillende operamuziek, maar het publiek verwacht na zijn tumultueuze stukken nog meer vuurwerk. Dat blijft uit.

Igor is een bewonderaar van Debussy en draagt zijn Symfonie voor houtinstrumenten aan hem op: 

Symphonies d'instruments à vent. Op zijn beurt droeg Debussy  ook een stuk aan Igor op (1915). En Blanc et noir deelIII . We gaan er een stukje van horen. 

In deze tijd komt ook de 78toerenplaat op de markt. Stravinsky componeert een stuk zodanig dat het erop past! We horen een rondoletto.

Intussen krijgt Igor veel opdrachten uit Amerika en Frankrijk en werkt hij samen met de schrijvers  Jean Cocteau en André Gide voor teksten. Zo maakt hij Persephone, het is een soort gesproken opera met dans. Een Stukje : Le Printemps c'est toi. Dus parlando met koor en orkest. 

Hij neemt het Franse staatsburgerschap aan in 1934., maar dat blijkt van korte duur: zijn vrouw overlijdt (tbc), Daghilev overlijdt, terwijl zijn muziek in Duitsland wordt verboden (Entartet). Ook Igor krijgt tbc.

De werken voor Amerika maken hem populair en hij maakt verschillende reizen. Dat ging dus allemaal met de stoomboot en dat was in 1939. Zijn oude liefde Vera de Bosset volgt hem naar Amerika. 

Ze trouwen. Igor blijft schrijven voor balletten, die hij later weer orkestreert:Bijv Danses Concertantes: We horen Pas d'action

Igor en Vera gaan in Los Angeles wonen en de filmindustrie (Disney) trekt aan hem. Hij componeert Four Norwegion Moods (geïnspireerd op de invasie vd Nazis op Noorwegen). De filmmannen vonden het maar niks. DUs werd het voor orkest.  De huwelijksdans. Ook coupeerde Stravinsky muziek voor het circus: De Circus Polka voor een jonge olifant.

Igor sluit een contract met Boosey and Hawkes (en uitgever). Hij bewerkt oude composities en krijgt de kans zijn werk opnieuw te laten uitgeven.

In 1945 wordt hij Amerikaans staatsburger. Bij beroemdheden gaat dat nu eenmaal sneller. Het valt op dat Igor veel stijlen kent. Je spreekt van een wisselend idioom. Zo componeert hij een mis. We horen een Kyrie geïnspireerd door Claudio Monteverdi. We noemen dit zijn "neo classicistische periode".

Igor gaat met zijn tijd mee, en duikt de serieel muziek in. We vinden dat altijd "gek" klinken, wanneer muziek niet meer aan de wetten van de klassieke harmonieën voldoet (Schonberg, Weber). Wat is seriele muziek: Het is muziek die niet een vaste toonreeks kent, maar ook in ritmes, dynamiek en klankkleuren. Je zou de vreselijkste muziek verwachten, maar het klinkt toch wel mooi. We horen de gigue uit zijn septet voor houtblazers. Hij verbaast zijn omgeving door zijn voortdurende stijlverandering. Dat maakt hem ook zo goed.

Hij krijgt in USA een brede erkenning. Bij zijn 80ste wordt hij op het Witte Huis door JFK uitgenodigd. Die wordt vermoord en Igor maakt een Elegy for JFK. We horen Cathe Berberian en tekst vanWH Auden (een goede vriend van Igor).

Igor overlijdt in 1971 en laat zich begraven San Miguel (Venetie). We horen requiem cantilles (Prelude). Het begin doet weer denken aan zijn vroegere werk, maar is gebaseerd op de reeks f-g-dis-e-fis-cis-b-c-d-a-gis-ais (ook achterstevoren en gewisseld in hoogte))